Recensie: Shtum. RECENSIE

'Roodkapje werd ontmaskerd en bleek de grote boze wolf van het autisme te zijn.' Slechts weinigen kunnen een stoornis zo van binnenuit beschrijven als zij die er rechtstreeks mee geconfronteerd worden. In Shtum. beschrijft Jem Lester, zelf vader van een autistische zoon, het leven van Ben: vader van de autistische Jonah. In een boek vol humor, verdriet en liefde, toont hij de op het oog hopeloze strijd van Ben. Volkomen vast in een web van bureaucratische rompslomp, waar emotie en realiteit scherp tegenover elkaar staan en tegelijkertijd nauw verbonden zijn, probeert Ben te doen wat het beste is voor zijn zoon: hem 'weggeven'.

Wanneer de autistische Ben tien jaar oud is, en nog steeds niet praat of zindelijk is, besluiten Emma en Ben dat het goed is de jongen op te laten groeien in Highgrove Manor, een instelling voor kinderen met autisme. Echter, de goede levensomstandigheden van Jonah gooien roet in het eten: zijn ouders houden veel van hem en hebben een goede relatie met elkaar, volgens de gemeente kan Jonah prima thuis opgroeien. Een ogenschijnlijke wanhoopspoging van Emma verandert de zaak: ze wil van Ben 'scheiden', om zo aan te tonen dat Jonah wel degelijk naar het instituut moet. Ben en Jonah trekken, tot de rechtszaak is geweest, in bij Bens vader. Vanuit daar probeert Ben uit alle macht het beste voor zijn zoon te doen en strijdt hij voor een plekje op Highgrove Manor.

Shtum. bevat vanaf de eerste bladzijde een krachtig verhaal. Lester kiest met het perspectief vanuit Ben voor een bijzonder personage, met wie hij alle kanten uit kan. Vrijwel direct wint hij de lezer voor zich door Bens gedachten en gevoelens uiterst gedetailleerd weer te geven. De wanhoop, liefde en tegelijkertijd de hopeloosheid stralen van de jonge vader af. Waar Ben gedurende het verhaal op diverse plaatsen maatschappelijk onacceptabel gedrag vertoont, lijkt hij voor eenieder begrijpelijk. Zijn verdriet en onmacht rondom de situatie doet eenieder pijn.

Lester plaatst Ben in een situatie waarbij hij niet anders kan dan strijden. Met slechts weinige zinnen weet de auteur daarbij exact te verwoorden wat het probleem is. Waar Jonah voor Ben een jongen is, lijkt hij voor de maatschappij slechts een zaak: ‘Wilt u een foto van Jonah zien?’ ‘Nee, dank u. U moet goed begrijpen dat dit voor mij geen persoonlijke zaak is, en niets ervan zult u zich persoonlijk hoeven aantrekken.’ Om dit te onderstrepen doorbreekt Lester Bens verhaal met zakelijke brieven vanuit de overheid, scholen of ziekenhuizen. Het schrille contrast tekent zich steeds duidelijker af.

Dit alles verpakt Lester in een aantrekkelijk geschreven verhaal: direct, humoristisch en toch ook emotioneel: ‘De toekomst van Jonah Jewell, de toekomst van Ben Jewell, die op dit moment werkzaam is als professionele zoon liefhebbende en vaderverzorger.’ Lester laat Ben alle gebeurtenissen heel zakelijk beschrijven, maar voegt op diverse plaatsen de broodnodige emotionele passages toe. Op die manier trekt hij de lezer vanaf de eerste letter het verhaal in, om hem tegen het einde pas weer los te laten. Hij trekt de lezer mee in een aantrekkelijk plot, dat lange tijd zeer realistisch blijft. Hier en daar vergroot Lester de ellende van Ben door tegenslag op tegenslag te laten volgen. Shtum. lijkt soms wat té toevallig te worden. Het verliest echter niet veel kracht: het is het verhaal van Jonah dat indruk maakt.

Met een emotionele, doch humoristische speech van Ben nadert Shtum. het einde: ‘Dan droogt hij me af en kleedt hij me snel aan zodat ik naar beneden kan om toast met Marmite te eten, en als er geen Marmite is smijt ik het bord door de keuken omdat ik toast met Marmite wil eten.’ Lester laat met zijn verhaal zien dat een vader tegen en voor zijn kind kan strijden. Dat een vader strijdt, van begin tot eind. ‘Ik hou van je, Jonah, maar soms zou ik willen dat je nooit geboren was.’