Recensie: Eden RECENSIE

Slechts weinig boeken kennen zo'n scherpe scheidslijn als Eden van Marcel Möring. In weinig boeken is het intertekstuele zo veelzeggend als in de nieuwe roman van bijzondere schrijver. Slechts weinig boeken kunnen zoveel verwarring zaaien als dit boek over 'niemand' en psychiater Mendel.

Möring onderscheidt in Eden, een boek dat bestaande teksten als basis kent, twee verhaallijnen. Hij start met het verhaal van de joodse jongen zonder naam, later Niekas of Zwarte genoemd. Niekas groeit op in een dorp dat elke keer verwoest wordt en keer op keer moeten hij en zijn groepsgenoten opnieuw een dorp bouwen. De oude Jakub ben Adam vertelt hem verhalen zodat Niekas die mee kan nemen en Niekas leert zichzelf lezen en schrijven.

Wanneer Niekas oud genoeg is om op eigen benen te staan, begint hij te zwerven. Tijdens zijn leven neemt hij verschillende gedaanten aan: 'Lange was ik geweest, Die Weg Was, Niekas, Schwarz en De Zwarte, de jongen van de vlotten en de vissen, tuinman, honingverzamelaar, misdienaar, schrijver en lekenbroeder, raadsheer, maar vooral: wie de Engel des Doods niet kon vinden.' Tegelijkertijd moet hij diverse queestes volbrengen, waarbij het vinden van het 'Boek van Raziël', misschien wel de belangrijkste lijkt.

Möring doorbreekt het verhaal van Niekas keer op keer met het veel lichtzinniger, soms zelfs komisch aandoende verhaal rondom psychiater Mendel. Ruim drie jaar geleden pleegde een vrouw zelfmoord en nu, met een tweede zelfmoord, wordt Mendel herinnerd aan het eerdere verhaal. Hij krijgt te maken met een agent die hem op de nek zit, een zeer typische patiënte Stephanie en de mysterieuze patiënt X; iemand zonder naam. Gaandeweg het verhaal leert Mendel zichzelf steeds beter kennen en ontdekt hij waarom hij psychiater is geworden en waarom zijn relaties allemaal lijken te mislukken.

Het verhaal van Niekas kenmerkt zich door beeldende, sterk ritmische zinnen. Vanaf de eerste bladzijde overlaadt Möring de lezers met een prachtig staaltje kunst op woord- en zinsniveau: 'Ze waren regen in de woestijn van mijn geest, die verhalen en afbeeldingen in Jakubs boek. Zaden die jaren n het zand hadden liggen wachten, ontkiemden, schoten op en werden een dek van bloemen en bladeren, dicht en veelkleurig als de tapijten van de Perzen.'

Tegelijkertijd voorziet Möring de lezer van een gezonde dosis intertekstualiteit. Er gaat vrijwel geen zin voorbij of Möring verwijst op één of andere manier, soms zeer expliciet, soms zeer impliciet, naar oude Bijbelverhalen, met als basis: 'Het vertrek van Adam uit het Hof van Eden'. Met dat vertrek werd tijd geschapen. De tijd die eenieder kent, waar eenieder tot op de dag van vandaag mee te maken heeft.

Dit staat in scherp contrast met het verhaal van Mendel. Het verhaal dat veel luchtiger aandoet haalt de lezer uit de wereld van de oude verhalen en plaatst hem in het nu. Waar de verhalen rondom Niekas belangrijk, mythisch en zwaar van aard zijn, lijken de verhalen rondom de psychiater lichter. Lijken. Want ook hier geeft Möring elke opmerking betekenis. Het zorgt er dan ook mede voor dat de lezer geen rust krijgt. Niet het verhaaltempo of het aantal gebeurtenissen veroorzaakt deze druk, maar juist het feit dat alles een functie heeft.

Ondanks alle verhaalbreuken, verwijzingen naar andere verhalen en Bijbelse diepgang blijft Eden een goed te volgen boek. De aantrekkingskracht lijkt zich te vinden in de wisseling tussen de twee verhalen en de interessante opbouw van beide delen. Het lastig te doorgronden levensverhaal van Niekas bezorgt menig lezer kopzorgen, maar zorgt tegelijkertijd voor een scherpe blik op de werkelijkheid. Wat toen gold, geldt nog steeds: 'Vrede, zorg voor de naaste, begrip, goede manieren, ze zijn een dun vlies. Als de nood hoog is en angst regeert, breekt het vlies en komt de pus naar buiten, dan ettert het lichaam van de familie, het dorp, de stad en zijn er maar weinigen die niet besmet raken en nog steeds waardigheid en medemenselijkheid opbrengen.' Möring maakt met Niekas' verhaal thema's als macht, geld, aanzien, tijd en rolverdeling bespreekbaar en laat dit doorwerken tot in Mendels verhaal. Tegelijkertijd is het Mendels verhaal dat de lezer aanzet tot nadenken. Nadenken over zichzelf, over de tijd en over het leven.

Met twee contrasterende verhalen, die toch zo mooi samengaan en samenkomen zet Möring een sterk, boeiend boek neer. Met een bijzonder, slot rondt hij beide verhalen, voor zover mogelijk, af. Eden vertelt in alles meer dan het kan vertellen. Het is goed doordacht, stilistisch geperfectioneerd en daagt de lezer uit, op elk gebied.

''Het boek...' zeg ik.
'Dat is de kaart,' zegt Zwart.
'De kaart? Welke kaart?'
'Van de tijd,' zegt Zwart."