Recensie: Er was eens een vrouw die haar buurkind wilde doden RECENSIE

De bundel Er was eens een vrouw die haar buurkind wilde doden van Ljoedmila Petroesjevskaja bestaat uit verhalen die doordrenkt zijn van zwarte humor. Wonderlijk, macaber, zwartgallig. Nergens een vrolijke noot te bekennen. Petroesjevskaja is één van de belangrijkste levende Russische auteurs. Ze is vooral bekend vanwege haar postmoderne toneelstukken die tijdens het Sovjetregime niet opgevoerd mochten worden. Pas na het vallen van de Berlijnse Muur braken betere tijden voor haar aan. Ze ontving verschillende Russische literatuurprijzen, waaronder de Russische staatsprijs voor de kunsten voor haar gehele oeuvre. Er was eens een vrouw die haar buurkind wilde doden werd een bestseller. 

Petroesjevskaja wordt gezien als de 'koningin van de openingszinnen'. Waarom dat zo is, wordt al direct bij het eerste verhaal, getiteld De Arm, duidelijk: 'Een kolonel kreeg tijdens de oorlog een brief van zijn vrouw; ze miste hem vreselijk en vroeg of hij naar huis wilde komen omdat ze bang was dat ze doodging zonder dat ze hem nog had gezien.' Zo, dat is dan meteen duidelijk. Geen inleidende manoeuvres, maar recht op het doel af. Op dezelfde manier komen we erachter hoe het zit met het huwelijk tussen Lida en haar man: '(...) en ze was niet erg dol op hem, maar ze hadden het samen niet slecht.'

De lezer wordt niet gedwongen om zelf dingen te achterhalen; Petroesjevskaja legt het allemaal kort en duidelijk uit. In de meeste romans is dat op zijn minst irritant, maar bij Petroesjevskaja kan het niet anders. Ze heeft immers maar weinig ruimte in het verhaal om veel open plekken aan te brengen. Gelukkig blijft er nog meer dan genoeg over om je over te verbazen, want in de verhalen is veel plaats ingeruimd voor het bovennatuurlijke. 

Een aantal verhalen draait om spelingen van het lot. De vrouw die haar buurkind wil doden wordt op een nare manier door het lot te grazen genomen. Overleden personen zetten de verhaalpersonages aan tot handelen. Zo vertelt een overleden vrouw haar man waar hij zijn partijboekje kan vinden en wordt een verteller gastvrij opgenomen door Nina, een vroegere vriendin, die achteraf al jaren geleden gestorven blijkt te zijn. Andere verhalen gaan over de angst voor honger op het platteland of over de terreur in het leger.

In het deel Requiems, waarin de verhalen uiteraard met het thema Afscheid te maken hebben, beschrijft Petroesjevskaja in het verhaal De schaduwzijde van het leven hoe de kleine Zjenja opgroeit zonder ouders. Haar vader was al eerder verdwenen en nu verdwijnt haar moeder ook nog. Heel simpel stelt de kleine meid vast: 'zulke dingen gebeuren nu eenmaal: mensen verdwijnen.' Alsof dat allemaal heel gewoon is. Die nuchtere conclusie schrijnt. Nog duidelijker wordt het als Zjenja enkele jaren later wordt meegenomen door een aantal mannen. 'Ze duwden een prop in haar mond en voerden haar met haar handen op de rug mee, precies als in dat andere scenario.' Welk scenario dat is, wordt niet vermeld, maar een lezer met enig historisch besef kan het zelf invullen. 

Het vierde deel van de verhalenbundel heet Sprookjes. Het openingsverhaal De vader begint met: 'Er was eens een vader die zijn kinderen maar niet vinden kon. Hij was voortdurend op pad en vroeg dan of zijn kinderen misschien voorbijgekomen waren, maar ze hem de eenvoudige vraag werd gesteld: 'Hoe zien ze eruit, hoe heten uw kinderen, zijn het jongetjes of meisjes?' kon hij geen antwoord geven. Hij wist dat ze ergens waren en zette zijn zoektochten gewoon voort.' Vervolgens vertelt Petroesjevskaja een verhaal dat weliswaar vervreemdend en bijzonder is, maar dat tegelijkertijd ontroert en dat is precies de kracht van de verhalen. 

Er was eens een vrouw die haar buurkind wilde doden is niet een verhalenbundel die je op een namiddag even uitleest. De minimalistische, soms haperende stijl maakt het de lezer niet gemakkelijk. Daarnaast is de werking van de verhalen vervreemdend, tenzij je natuurlijk  gewend bent aan schaduwen van ronddolende doden.