Recensie: De laatste deur RECENSIE

Recensie: De laatste deur - Jeroen Brouwers

'Wat is het wezenlijke van zelfmoord? Om dat te weten zou je moeten weten waarom iemand zelfmoord begaat.' De motivatie voor Jeroen Brouwers om De laatste deur te schrijven, te herzien en opnieuw uit te geven is gelegen in deze vraag. Vaak zijn er redenen genoeg om een einde aan het leven te maken, maar hoe komt het dat de ene mens geen zelfmoord begaat en de ander onder dezelfde omstandigheden, wèl?

De laatste deur is een onvoorstelbaar rijk boek over een zwaar onderwerp: zelfmoord in de literatuur. Een lange stoet van auteurs die zelfmoord pleegden, passeert de revue. Bekend en minder bekend, getalenteerd of minder getalenteerd: het maakt niet uit, maar het criterium is wel dat de schrijver een literair schrijver moet zijn geweest. In zijn kenmerkende schrijftrant vertelt Brouwers de verhalen over hun levens en hun dood. Al die verhalen hebben één ding gemeen: Brouwers oordeelt niet over de keuze die de overledenen hebben gemaakt. Respectvol en vol empathie, zoveel mogelijk gebaseerd op feiten, geeft hij de verhalen vorm en laat hij de doden opnieuw tot leven komen. 

Tegelijkertijd rekent Brouwers af met een aantal mythes rond zelfmoord. Zo blijkt zelfmoord beslist geen 'zegen voor de schrijver' te zijn, zoals Komrij placht te zeggen. Wie geen literatuur maakte, zal na zijn zelfmoord niet ineens wel toetreden tot de literatuur. 'Met de dood, al dan niet door zelfmoord, is immers niets te koop.' Omgekeerd: wie echt literatuur heeft gemaakt, zal na zijn dood niet verschimmen. Slechts in twee gevallen werden schrijvers beroemd na hun dood: Chatterton en Von Kleist. In beide gevallen zouden deze schrijvers ook zonder hun zelfmoord wel beroemd geworden zijn. 

Maarten 't Hart schreef dat zelfmoord het allersomberste is wat iemand kan doen. Overtuigend, met veel empathie voor hen die een eind aan hun leven maakten, weerlegt Brouwers deze stelling. Voor de Tweede Wereldoorlog beging een aantal schrijvers -Joodse, maar ook niet-Joodse- zelfmoord. Ernst Toller, Steran Zweig, Jochen Klepper: voor hen was het een daad om te ontkomen aan wat ze in hun allersomberste gedachten niet konden bedenken. Hun bestaan was somberder dan de dood ooit kan zijn. Hun zelfmoord was een vlucht voor hetgeen onafwendbaar was, en uit dat oogpunt bezien bepaald geen sombere daad. Na WO II beging een aantal auteurs zelfmoord, juist omdat ze tot het besef kwamen dat ze verkeerde keuzes hadden gemaakt. Het leven dat hun stond te wachten, was somberder dan de dood zelf.

In de schrijverswereld lijken periodes van zelfmoordgolven te zijn. De jongste periode, die van het begin van deze eeuw, komt de lezer het meest na. Adriaan Venema, Nanne Tepper, Anil Ramdas, Wim Brands, Joost Zwagerman...auteurs wier werk op menig hedendaagse boekenplank een plaats zal hebben. 

De laatste deur is bepaald geen boek dat je in een paar avonden wegleest. Soms wordt het eenvoudigweg even teveel en leg je het boek weg, om het een paar dagen later weer op te pakken en opnieuw gegrepen te worden door de stijl van Brouwers. Essayistisch sterk, soms uitdagend, hard en oproepend tot discussie, dan weer romantisch vertellend. Juist die mengeling van genres maakt het boek tot een geweldig en kostbaar monument.

Recensie: De laatste deur - Jeroen Brouwers