Recensie: Tram 83 RECENSIE

Een aantal jaar geleden ontvluchtte Fiston Mwanza Mujila zijn eigen land, Congo, om zonder censuur over zijn land te kunnen schrijven. Vier jaar later debuteert hij met Tram 83; het verhaal over het op zijn woonplaats gebaseerde dorp 'het Stadland' met als centrum van het leven kroeg-eettent-bordeel Tram 83. Tram 83 bevat niet alleen een chaotische weergave van de werkelijkheid of de nodige maatschappijkritiek, maar toont ons ook Mujila's kracht: het spel met de taal.

De schrijver vertelt ons op toneelachtige wijze het verhaal van Lucien en Requiem. Lucien komt uit het Achterland en start, als schrijver van toneelstukken, een nieuw leven in Stadland. Oud klasgenoot Lucien wacht hem op en samen gaan ze naar Tram 83; de kern van de stad. Terwijl de goed opgevoede en nette Lucien zijn geld probeert te verdienen met het schrijven van toneelstukken, zoekt de in de gewelddadige wereld opgegroeide Requiem een ander circuit om in zijn onderhoud te voorzien. Hij maakt, in Tram 83, foto's van mensen (voornamelijk toeristen), zodat hij hen later kan chanteren en geld kan vangen. Zijn ultieme doel: de Generaal fotograferen en chanteren. Kunnen deze twee zo verschillende mannen wederom vrienden worden? Kunnen ze overleven in het chaotische Stadland, waar Tram 83 de spil vormt?

Tram 83 ademt vanaf de eerste letter chaos. Niet alleen het wonderlijke verhaal, waarbij de belangrijkste personages, kenmerkend volgens het postmodernisme, hopeloos langs elkaar heen leven en elkaar niet echt begrijpen creëert die chaos. De verhaalstructuur - het spel met de taal - zorgt ervoor dat je geen moment lekker meegevoerd wordt in een simpele vertelling. Mujila ondersteunt de thematiek op prachtige wijze met een bijzondere compositie. Elke letter is van belang, geen regel kan overgeslagen worden. Hij grossiert in het geven van ellenlange, gedetailleerde opsommingen, gebruikt veelvuldig niet alledaagse woorden als 'staetopygie' en niet gering onderbreekt hij dialogen en zinnen, om ze later weer op te pakken. Dit bevordert de leesbaarheid van het verhaal niet, maar ondersteunt de chaotische werkelijkheid volledig: "De eerste Europeanen die zich er vestigden, stierven aan de gevolgen 'Leven jullie hier als mannen alleen?' 'Ja!' 'Wij zijn goed in pijpen.' van de hachelijke hygiënische en klimatologische omstandigheden, zoals meestal." Via goedgekozen talloze herhalingen van formuleringen legt Mujila de nadruk op het belang ervan; tijd en geld: "...op het station waarvan de metalen constructie..."

"Alle mensen die in het Stadland neerstreken, moesten om te beginnen leren leven met het verlies van hun eerdere leven, allemaal, toeristen, kuikens of mijnwerkers." Middels een toneelachtige enscenering van Tram 83, neemt Mujila de mogelijkheid te reflecteren op zijn leven en de maatschappij in Congo. Lucien, schrijver van toneelstukken, toont opvallende gelijkenissen met Mujila zelf door zijn verzet tegen het heersende systeem, terwijl Requiem, oftewel de Negus, het tegenbeeld verwezenlijkt. Opvallend is de manier waarop Mujila, middels de verteller van het verhaal, commentaar geeft op Luciens, in onze ogen, normale leven: "Die maniertjes van Lucien hadden iets irritants." Het louche leven van Requiem lijkt in eerste instantie het 'goede leven'. Niet voor niets draagt hij de naam 'de Negus', verdient hij bakken met geld en wordt hij geëerd. Echter, het tegendeel blijkt.

"In den beginne was er het steen en het steen zette aan tot bezit en..." Niet alleen de talloze verwijzingen naar Bijbelverhalen zorgen voor diepgang. De rol van de toeristen en ook het toneelstuk dat Lucien schrijft, lijkt van symbolische waarde. Elke verandering die hij van de uitgever aan moet brengen, laat het toneelstuk meer lijken op het verhaal uit Tram 83. Het verweer van Lucien is tekenend en vertolkt Mujila op zijn best. Tegelijkertijd gaat de enscenering van Tram 83 steeds meer lijken op een toneelstuk. Via opvallende notaties, waarbij Mujila gebeurtenissen volgens een script uiteenzet, brengt hij het boek naar Luciens stuk. Daarbij verwordt het boek langzaam het toneel voor openlijke maatschappelijke kritiek. In diverse gebeurtenissen, gedachtegangen of dialogen schemert Mujila's mening door. Met de mening die hij in Congo niet op mocht schrijven, verstopt in Luciens verhaal, maakt Mujila van Tram 83, op bijzondere wijze, zijn verhaal: "De dissidente Generaal heerste onvoorwaardelijk over het Stadland."