Recensie: De steenbakkers van El Chaco RECENSIE

"Hij moet ervoor zorgen dat zijn hoofd blijft werken totdat er hulp komt. (...) Hij moet herinneringen projecteren op die witte hemel, die zozeer lijkt op het filmdoek van Cervantes, en zich daaraan vastklampen."

In 2015 brengt Meulenhoff het tweede boek van Selva Almada uit. De Argentijnse kreeg veel lovende woorden over haar debuut Het onweer. Met De steenbakkers van El Chaco zet ze opnieuw een opvallende roman neer. Toch overtuigt ze deze keer niet geheel. De steenbakkers van El Chaco boeit, maar blijft niet hangen.

Pájaro en Marciano liggen op een kermisterrein, in de modder. Wat er gebeurd is, waarom ze daar liggen en wat er met de ze aan de hand is, is onduidelijk. Wel nemen beide jongens je mee in hun herinneringen.

Almada schommelt mee met die herinneringen en vertelt je op die manier het verhaal van de twee families van de jongens. De familie Tamai (Pájaro's kant) neemt een steenbakkerij in de buurt van de Miranda's, de familie van Marciano, over. Ook Marciano's vader is steenbakker. Tussen de twee mannen ontstaat vijandschap, maar de zoons kunnen wel goed met elkaar overweg. De ouders verbieden Pájaro en Marciano contact met elkaar te hebben. Dan wordt Elvio Miranda vermoord. Oscar Tamai wordt gezien als verdachte, alleen bewijs mist. Marciano zweert z'n dode vader te zullen wreken. Langzaam ontstaat eenzelfde vijandschap tussen Pájaro en Marciano.

De steenbakkers van El Chaco kent een fragmentarisch en op het oog onsamenhangend begin. Almada vertelt ons het verhaal van de twee jongens, maar geeft ons niet meer dan een paar vage gegevens: de jongens liggen op de kermis, in de modder. Vervolgens neemt ze ons mee in een aantal herinneringen, waarin in eerste instantie nauwelijks samenhang te vinden is. Daarbij hanteert ze een afstandelijk vertelperspectief en duwt ze de lezer bijna buiten het verhaal. De emotionele betrokkenheid is in het begin erg laag, waardoor het verhaal niet aanslaat. De geschiedenissen, die Alma vanuit de herinneringen beschrijft, zijn boeiend, maar verliezen overtuigingskracht door de passages over het heden. Alma blijft te lang te vaag over het welzijn van Pájaro en Marciano. Zo vaag zelfs dat de stukken uit het heden aanvoelen als hinderlijke onderbreking van het verleden.

Wanneer de families, in de geschiedenis, met elkaar te maken krijgen ontstaat er lijn in de tot dan toe losse verhalen. De steenbakkers van El Chaco wordt een boeiend geheel. Met de dood van Elvio Miranda brengt de schrijfster broodnodige suspense aan in het tot dan toe voortkabbelende verhaal. Ook de situatie in het heden, de jongens in de modder, krijgt meer vorm. Almada laat door haar woordkeuze en zinsbouw vermoedens ontstaan over de toestand waarin de jongens verkeren. Echter, een bevestiging of ontkrachting van deze vermoedens wordt uitgesteld. Helaas raakt Almada met de toevoeging van Rebolledo, een agent, kant noch wal. Slechts een hoofdstuk mag de agent uiteenzetten wat zijn gedachten zijn, de toegevoegde waarde voor het verhaal mist.

"Nu weet hij het. Nu kent hij beide kanten: iemand neersteken en zelf neergestoken worden." Waar het verhaal in De steenbakkers van El Chaco lange tijd slechts voortkabbelt en de kracht moet halen uit de moord op Elvio, lijkt het ware verhaal zich honderd bladzijden voor de slotzin te ontvouwen. Eindelijk wordt de rol van Pájaro en Marciano helder en dan ontstaat ook het eigenlijke verhaal: Almada vertelt hoe de jongens daar terecht zijn gekomen. Een prachtig verhaal, waarin actuele thema's uitgediept worden, ontstaat. Op boeiende wijze vertelt de auteur hoe vrienden gezworen vijanden kunnen worden, met alle gevolgen van dien.

Ook al is het einde van De steenbakkers van El Chaco prachtig, het verhaal blijft niet hangen. De aanloop naar het eigenlijke verhaal, de uitgebreide familiegeschiedenissen, krijgt te veel ruimte en het eigenlijke verhaal wordt onderbelicht. In een kleine honderd pagina's zet Almada uiteen wat we eigenlijk willen weten: waarom zijn Pájaro en Marciano daar en wat is er gebeurd? De eerste honderddertig bladzijden gebruikt ze voor de aanloop. Zeer zeker boeiend, maar een goede verhouding lijkt zoek. Op geheel eigen wijze rondt ze het verhaal vervolgens af. Vragen worden beantwoord en vragen blijven onbeantwoord. Vragen die boeien, dat dan weer wel.