Recensie: Een overbodige vrouw RECENSIE

Als je je herinneringen audiëntie verleent

Wat doet het met je als je als vrouw niet langer nodig bent? Als je alleen, zonder man en kinderen, zonder ouders om voor te zorgen, zonder werk, in Libanon verder moet leven? Kortom: als je in de ogen van velen overbodig bent geworden? Dan ga je literatuur vertalen! In oktober 2015 verscheen Een overbodige vrouw van Rabih Alameddine: een roman over de 72-jarige Aalia, meer dan een halve eeuw Beiroet en meer dan een halve eeuw wereldliteratuur.

“Ik ben de appendix van het gezin, het overbodige aanhangsel, “ aldus Aalia. In één dag tijd vertelt ze over haar leven, de keuzes die ze gemaakt heeft en over de geschiedenis van Beiroet: “De Elizabeth Taylor onder de steden: krankzinnig, mooi, haveloos, desintegrerend, bejaard en immer beladen met tragedie.” Als tweejarig meisje verliest Aalia haar vader. Ze groeit op bij een stiefvader en krijgt nog drie halfbroertjes en twee halfzusjes met wie ze geen enkele band opbouwt. Als jong meisje wordt ze uitgehuwelijkt, maar na vier jaar scheidt ze van “de lusteloze muskiet met onmachtige slurf.” Terwijl haar halfbroers hun uiterste best doen om Aalia uit haar huis te zetten, probeert Aalia een eigen leven op te bouwen. Ze blijft alleen en laat haar leven bepalen door de liefde voor de literatuur. Ieder jaar opnieuw vertaalt ze één meesterwerk, maar niemand krijgt de vertaling ooit te zien.

In een onderkoelde, soms cynische stijl, met een prachtige beeldspraak vertelt Rabih Alameddine zijn verhaal. Nergens staat een woord teveel, nergens ontstaat afstand tussen lezer en verteller. Het is alsof Aalia naast je op de bank zit, alsof ze een goede bekende van je is, die oude, teruggetrokken vrouw uit jouw buurt, die haar levensverhaal vertelt. Geen enkele keer besef je dat de schrijver een man is, die vertelt vanuit een vrouwelijk perspectief. Het verhaal is een lange monoloog interieur, een aaneenschakeling van gedachten, waarbij ze zichzelf bepaald niet spaart. “Dit is je leven Aalia, je loopt door je huis in nachtpon en pluizige overjas, op knusse pantoffels die zo oud zijn dat je linkervoet als een potloodventer zijn vijf tenen bij elke stap blootgeeft.”

Ondanks de cynische beschrijvingen, is de liefde voor Beiroet nadrukkelijk aanwezig. De Libanees-Amerikaanse auteur woont afwisselend in San Francisco en Beiroet en dat laatste is terug te vinden in de feitenkennis over Beiroet en de Beiroeti die in het boek is verwerkt. Het schrijnt als ze vertelt over de diverse oorlogen die Beiroet heeft doorgemaakt. Overal zijn sporen terug te vinden: op gebouwen, in straten, maar: “Geen spoor van de littekens echter wordt aangetroffen op de Beiroeti ziel. Wij zijn zo goed in het onderdrukken van trauma’s. We minimaliseren de verstikkende duisternis die ons neerdrukt.”

Het verhaal van Aalia is doorspekt met verwijzingen naar de mythologie, de bijbel, klassieke muziek en met citaten uit de wereldliteratuur. Sebald, Conrad, Nooteboom, Kertész, stuk voor stuk fantastische schrijvers die Aalia graag vertaalt naar het Arabisch. Het vertalen inspireert haar, niet het eindproduct. Het proces laat de tijd rustiger voorbij stromen en geeft haar grip op het leven. Ze is niet graag onder de mensen, want de aanwezigheid van andere mensen doet haar geest ontsporen. Alleen haar vriendin Hannah, die zelfmoord heeft gepleegd, kon haar raken. Zij was de eerste die expliciet voor Aalia koos en haar tot een deel van haar leven maakte.

De dag waarop Aalia haar levensverhaal vertelt, is de dag die haar leven op de kop zet. Ze verliest haar eigenwaarde en wordt min of meer gedwongen los te breken van de regels die ze zichzelf gesteld heeft. Een overbodige vrouw is een roman die je vastgrijpt en niet meer loslaat.