Recensie: Moed! RECENSIE

“Ik wilde dat de lezer zich zou afvragen of vergeving op nationaal niveau mogelijk is of dat die alleen tussen dappere personen haalbaar is. Maar zoals ik beschreef, besefte ik een nog kleiner gat aan het graven te zijn.”

Beide grootvaders van Chris Cleave vochten in de Tweede Wereldoorlog. Hun verhalen vormden de inspiratiebron voor zijn nieuwe roman Moed!. Cleave blijft verre van het grote-Blitzkriegverhaal en maakt zijn verhaal klein, persoonlijk en zeer indringend. Moed! is niet zomaar een simpele oorlogsroman. Met zijn verhaal, gebaseerd op zijn opa’s, maakt Cleave indruk tot ver na zijn laatste woorden. “‘Dat is moed. Of het is in ieder geval iets om je moed aan te besteden wanneer we die weer vinden.”

Het is september 1939 wanneer de achttienjarige Mary, tijdens de oorlog, een baan krijgt als leerkrachte. Vrijwel direct raakt ze werkloos wanneer de kinderen geëvacueerd worden naar het platteland buiten Londen. Londen is in oorlog en in de stad wordt het te gevaarlijk. Geïntrigeerd door zwarte jongen Zachary besluit Mary dat ze het er niet bij wil laten zitten. Ze wil opnieuw het onderwijs in. Zij wil de achtergeblevenen, de verminkte, zwarte en gehandicapte kinderen, lesgeven. Ze neemt contact op met Tom en probeert opnieuw aan een baan te komen.

Tom woont samen met vriend Alistair wanneer Alistair besluit zich aan te melden voor het leger. Hij vertrekt en gaat in oefening. Vrijwel direct komt hij erachter dat hij een verkeerde keuze heeft gemaakt door het leger in te gaan. Helaas kan hij dan niet meer terug. Hij zal moeten vechten tot de oorlog is beëindigd. 

Cleave beschrijft in Moed! het verhaal van drie jongeren – Mary, Tom en Alistair – ten tijde van de Blitzkrieg in Londen. Waar menig schrijver het spectaculaire oorlogsverhaal verkiest boven het kleine persoonlijke, draait Cleave dit om. Niet de stoere heldenverhalen, massale aanslagen en grote oorlogsgruwelen domineren Moed!, maar de persoonlijke drama’s van Mary, Tom en Alistair vormen de basis. Zakelijk, haast journalistiek, geeft Cleave oorlogsdrama’s weer, zonder ze al te veel aandacht te schenken. Geen emotionele toevoegingen, geen dramatische verhalen, geen grote afrekening met de Duitsers, louter de weergave van de werkelijkheid moet het verhaal vertellen, alsof het niets is: “Hij stapte op de onontplofte artilleriegranaat en die rukte hem uit elkaar.” Zijn taalgebruik is daarbij opvallend. Ernst en humor wisselen elkaar af en realistische dialogen worden gecombineerd met prachtig gevonden vergelijkingen en vormen van beeldspraak waarbij Cleave menigmaal confronteert: “Londen was een stilgevallen grammofoon zonder hand om op te winden.”

Waar Moed! je af en toe heel erg laat huilen, brengt Cleave met hetzelfde verhaal ook stof tot nadenken. De zwarte jongen Zachary geeft de auteur de kans de heersende racistische houding te bekritiseren. Met de vooruitstrevende Mary toont hij de maatschappijkritiek van binnenuit. Haar gevecht voor rechtvaardiging en haar progressieve houding voelen voor de lezer aan als ‘normaal’, maar worden afgekeurd door haar omgeving, iets wat zorgt voor een conflict. Met een paar ogenschijnlijk eerlijke en rechtvaardige opmerkingen zet Mary grote vraagtekens bij de houding van de Londenaren: “Maar waar is het goed voor een kind te leren tellen, als je hem niet laat zien dat hij meetelt?”

Cleave past met succes diverse verhaaltechnische trucs toe om het verhaal lading mee te geven. Goed gevonden is de perspectiefwisseling tussen Alistair en Mary, waarbij Cleave de lezer geregeld een informatievoorsprong geeft, evenals de balans tussen versnelling en vertraging. Daarbij werkt Cleave hoofdpersonen én bij-personen tot in de puntjes uit. Niet alleen Tom, Alistair en Mary zijn volledig en levensecht, ook op het oog minder belangrijke personages als Zachary krijgen aandacht en worden van binnenuit beschreven: “Nou, ik ben stom. (…). Ze zullen voor mij niet stoppen. Ik weet niet hoe je de letters kunt laten stilstaan.”

Met Moed! weet Cleave de kapot geschreven oorlog opnieuw te benaderen, klein en op individueel niveau. Juist het gebrek aan overdreven neergezette heldendaden en over geromantiseerde oorlogsverhalen maken dit boek meer dan indrukwekkend. Moed! is een boek dat het verdient met aandacht gelezen en overdacht te worden. Het bevat meer dan louter een oorlogsverhaal. Cleave maakt indruk. “De oorlog was nodig geweest om het hart van Londen bloot te leggen: centrifugaal voor blanke kinderen, gravitationeel voor negers.”