Recensie: Zonder land RECENSIE

“’Wanneer je menselijk wezens illegaal noemt, dan verminder je hun menselijkheid,’ zei ze.” Twee verzonnen landen, Zantoroland en Freedom state, vormen de enscenering van het verhaal van marathonloper Keita in Zonder land. Lawrence Hill vertelt het bijzondere verhaal van deze vluchteling, maar stelt tegelijkertijd de gebeurtenissen in huidige maatschappij aan de kaak. Actueler dan ooit is de vluchtelingenvraag en actueler dan ooit is de toenemende mate van racisme. Met Zonder land neemt Hill de lezer mee in het leven van iemand zonder land en toont hij ons de verschrikkingen van racisme, immigrantenhaat en discriminatie. Zonder land bevat, hoe cru ook, meer waarheden dan ooit: “‘Wat doe jij hier? Heb je papieren? Ben jij een illegaal?’”

Hall vertelt het verhaal van hardloper Keita. De 24-jarige jongen ontvlucht Zantoroland nadat zijn vader wordt vermoord, omdat hij dissident is. Anton Hamm biedt aan hem te trainen voor marathons. Keita neemt het aanbod aan om te kunnen vluchten naar Freedom state, het ‘veilige’ land. Daar ontdekt hij al snel dat Hamm andere plannen heeft en hij vlucht. Als illegaal, zonder paspoort, probeert hij onder te duiken in het rijke land. Wanneer hij in AfricTown, een gebied vol illegalen, terechtkomt, ontdekt hij dat hij allesbehalve veilig is. Als hij hoort dat zijn zus gevangen is genomen vanwege verraad, kan hij nog maar één ding doen: hij zal marathons moeten winnen om haar vrij te kunnen kopen. Met hulp van de plaatselijke bevolking probeert hij zich te verschuilen en tegelijkertijd het geld te verzamelen.

Tegelijkertijd schetst Hall de heersende maatschappij in de twee verzonnen landen. Met de zwarte, invalide journaliste Viola, hoerenbaas Lulu, documentairemaker John, politieagente Candace en bejaarde Ivernia toont hij een verhaal over een maatschappij vol racisme, discriminatie en corruptie. Hij schetst een land, Freedom state, waar illegalen niet geduld worden en geen kant op kunnen.

Het eerste deel van Zonder land beslaat een beschrijving van Keita’s jeugd. Hill vertelt, in haast samenvattende bewoordingen en met zeer grote tijdsprongen, wat Keita meemaakte in de periode 2004-2018 en hoe hij al zijn familieleden kwijtraakte. Hierdoor wordt het lastig echt feeling met Keita te krijgen; Hill sluit je buiten. Gelukkig keert het tij in het tweede deel van het verhaal. Vanaf het moment dat Keita Zantoroland ontvlucht, zoomt Hill in op het verhaal en maakt hij de lezer deelgenoot van Keita’s leven. Tegelijkertijd voegt hij vanaf dat moment de perspectieven van andere personages toe om zijn verhaal te kunnen vertellen.

Waar het verhaal in het eerste deel niet geheel sterk te noemen is, verandert dit naarmate de verschillende verhaallijnen van de personages bij elkaar komen. Langzaam trekt Hill de lezer meer en meer mee in het verhaal van Keita en brengt hij beter in beeld wat de gevolgen van de immigratieplannen in het land zijn. Als lezer kun je er niet meer onderuit: dit is verschrikkelijk. Daarbij confronteert Hill: hij laat de lezer beseffen dat heersende praktijken in het boek niet ver van onze huidige maatschappij staan. Hill veroordeelt niet, maar weergeeft slechts de feiten. En dat is precies wat de lezer zo raakt. Het onrecht waar Keita mee te maken krijgt, de manier waarop hij met de rug tegen de muur gezet wordt en het gevoel van onmacht gaan, naarmate het verhaal verder verloopt, een steeds grotere rol spelen en drukken de lezer in dezelfde hoek waar Keita en andere personages zitten: een hoek vol angst, verdriet en pijn. Een hoek zonder opening.

Met Zonder land schudt Lawrence Hill de lezer wakker. Hij laat zien dat de maatschappij van nu afstevent op de maatschappij in Freedom state. Met een goedgekozen en bijzonder goed uitgewerkt verhaal laat hij de lezer ervaren hoe het is om geen land te hebben en te leven in een land waar je niet mag zijn. Met Zonder land maakt Hill de lezer langzaam tot iemand zelf zonder land. Met een boek over een verzonnen, toekomstige wereld, blijft Hill akelig dichtbij. “Genoeg is genoeg. Stuur ze terug. Wie heeft ze uitgenodigd?”