Recensie: De jongen die ontsnapte RECENSIE

“Ze wist dat ze spoedig verder zouden moeten gaan. Morgen? Overmorgen? Geen plek leek veiliger dan de volgende. Blijven betekende dat ze gevonden zouden worden, en vluchten dat ze opgepakt konden worden. Er kwam geen einde aan. Hem vinden. Dat was het enige wat telde.”

Geen onderwerp komt zo vaak terug in een boek als de Tweede Wereldoorlog. Bekende, onbekende, mooie of aangrijpende verhalen: WO II vormt vaak de achtergrond in het boek. Zo ook in De jongen die ontsnapte van Lindsay Hawdon. Anders dan menig ander schrijver gebruikt zij gelukkig een onbesproken item uit WO II als basis: de zigeunerholocaust. In een aantrekkelijk verhaal beschrijft ze het leven van Jakob, de jongen die ontsnapte. Helaas overtuigt ze niet. Haar verhaal is té fragmentarisch, het dramagehalte is te hoog en haar schrijfstijl is niet altijd passend. De jongen die ontsnapte mist de succesfactor.

Als basis van haar verhaal kiest Hawdon het leven van de achtjarige halfbloed zigeuner Jakob in 1944. Hij is de jongen die ontsnapte en is op de vlucht. Al snel wordt hij gevonden door Markus. Markus neemt hem mee en laat Jakob onderduiken in zijn huis. Samen met de Joden Loslow en Cherub verblijft Jakob daar een tijdje, tot hij weer moet vluchten.

Hawdon onderbreekt Jakobs verhaal door fragmenten uit de geschiedenis te beschrijven. Ze neemt de lezer mee naar het jaar 1943 en eerder en vertelt over het noodlot dat de familie van Jakob trof. Ze legt uit waarom Jakob de jongen is die ontsnapte en vertelt over de jeugd van Jakobs ouders Yavy en Lor. Langzaam brengt ze Jakobs verhaal en de verhalen uit het verleden bij elkaar.

Waar De jongen die ontsnapte in de kern een interessant en belangrijk verhaal bevat, komt het verhaal niet helemaal tot zijn recht in dit boek. Het grootste struikelblok is de verhaalopbouw in combinatie met de schrijfstijl van Hawdon. Hawdon heeft haar boek opgedeeld in vijf verschillende delen, waarbij ze Jakobs verhaal als kern neemt. Dat verhaal onderbreekt ze keer op keer om fragmenten uit de geschiedenis van Jakob en zijn ouders te vertellen. Waar sommige fragmenten zeer geslaagd zijn, en echt iets toevoegen aan het verhaal, lijken andere fragmenten, zoals de verhalen over Lors jeugd ongepast en overbodig. Ze halen de lezer keer op keer uit het eigenlijke verhaal en zorgen ervoor dat er afstand ontstaat tussen lezer en personages.

“Totdat Loslow uiteindelijk teruggaat naar zijn geliefde piano, naar zijn verleden van azijn en kranten, waarmee zijn moeder de ivoren toetsen poetste. Terug naar de plek waar hij zou spelen en spelen, totdat er alleen nog maar muziek was.” Met prachtige passages vol sierlijk taalgebruik confronteert Hawdon de lezer met de gruwelijke gebeurtenissen in de oorlogstijd. Regelmatig zorgt haar beeldende schrijfstijl ervoor dat de pijn van de personages door de lezer gevoeld wordt. Helaas slaat ze hierin door, waardoor het verhaal onrealistische vormen aanneemt.

Hawdon hanteert bij zowel de volwassen Lor als de achtjarige Jakob hetzelfde metaforische taalgebruik en maakt daarbij Jakob tot een niet te benaderen personage. Zijn uitingen en zijn gedrag passen niet bij zijn leeftijd. Gelukkig komt het taalgebruik personage Lor wel ten goede. Anders dan bij Jakob wordt haar verhaal sterker door de gebruikte metaforen. Echter, het taalgebruik van Hawdon blijft hier en daar als gekunsteld aanvoelen. Waar het De jongen die ontsnapte op diverse plekken zeker indrukwekkender maakt, zorgt het tevens op andere plekken voor onnodige ‘opsiering’ van het verhaal. Louter het verhaal is daar voldoende en de eeuwige metaforen voelen als te veel.

Waar het verhaal over de Roma-familie een belangrijk geschiedenisverhaal is, dat zeker een plaats verdient, overschrijdt Hawdon in De jongen die ontsnapte de grens tussen ‘genoeg’ en ‘te veel’. Het verhaal van Jakob en zijn familie biedt voldoende perspectief voor een compleet verhaal, maar Hawdon maakt het onaf met de jeugdverhalen van Lor en Savy. Ze lijkt de lezer alles te willen vertellen, waardoor het eigenlijke verhaal van Jakob kracht verliest en onvolledig aandoet. De ellendige jeugdlevens van Lor en Savy staan los van het verhaal van de Roma-familie in WO II en doen afbreuk aan het eigenlijke verhaal. Hawdon slaagt er hierdoor niet in de lezer écht mee te nemen naar WO II en geeft daarmee het verhaal van de Roma-familie niet de verdiende aandacht.