• onze waardering

Recensie: Schuim der aarde RECENSIE

Anjo groeit met vier andere jongens en meisje Alma op in een schuur onderaan ‘de berg’. De kinderen zijn gedumpt door hun moeders en zijn veroordeeld tot elkaar en een beetje hulp van Negro, Chico en ‘de wijven’. Elke dag weer hoopt Anjo dat zijn moeder hem komt halen. Maar naarmate de tijd verstrijkt, blijkt zijn hoop slechts hoop. Wanneer Negro en Chico de groep op gruwelijke wijze te grazen nemen, besluit Anjo de schuur te verlaten. In de hoop op een beter leven, zoekt hij een plek in de stad. Echter, al snel blijkt deze keuze misschien niet de beste: “Dáár wilde niemand ons hebben, op de vlakte hadden we tenminste nog elkaar. Maar nu heb ik niets meer te verliezen.”

Heel direct en diep van binnenuit werkt Roxane van Iperen het gruwelijke levensverhaal van Anjo uit in Schuim der aarde. Met een aantrekkelijke en indringende ik- verteller laat ze de verantwoordelijke Anjo zijn aangrijpende verhaal vertellen. Ze neemt de lezer mee in een wereld waar misdaad, geweld en verkrachtingen normaal zijn, om de gruwelijke machtsstrijd te weergeven en haar boodschap te uiten: “’hij moet het toch een keer horen. Dit is de wereld waarin wij leven. Als hij een paar kilometer verderop was geboren,’ hij gebaart met zijn arm in de lucht, ‘was het zijn dagelijkse realiteit geweest.’”

Het verhaal van Anjo wordt op zijn tijd onderbroken met de contrasterende verhalen van de jonge prostituee Lucy en politieagente Elizabet. Lucy werkt samen met haar vriendin in de prostitutie op ‘de berg’. Alles lijkt ‘goed’ te gaan, tot ze ontdekt dat ze zwanger is. Dit kan het einde van haar carrière betekenen. Bij Elizabet speelt een ander probleem. Zij is politieagente in het gebied waar Anjo en Lucy leven. Ze leidt een gelukkig leven met haar man Hugo, maar ontdekt dat ze iets mist: een kind. Terwijl ze zich tijdens haar werk bezighoudt met de problematiek rondom ‘de berg’, probeert ze haar privéleven op de rails te houden.

De verhalen van Anjo, Lucy en Elizabet raken de lezer vanaf de eerste bladzijde. Ze laten stuk voor stuk diepe sporen na. Van Iperen beschrijft de levens gedetailleerd en vol emotie. Ze neemt de lezer mee in de verhalen, om vervolgens te shockeren met terloopse verschrikkingen: “De echt stoere meiden laten eerst, gehurkt, het hoofdje geboren worden en gaan er vervolgens op zitten zodat het nekje breekt.” 

Regelmatig verkiest Van Iperen het zwijgen boven het uitspreken, waarbij ze een beroep doet op de fantasie van de lezer. Ze laat de verbeelding sprekend door diverse verschrikkingen niet te beschrijven, maar juist achter te houden: “Ik sluit mijn ogen, zak op mijn knieën en dwing iedere vezel in mijn lijf zich te ontspannen tot ik helemaal slap ben. Dan hap ik lucht en duik.” Het gevolg is een indringender en aangrijpender verhaal, dat soms té gruwelijk is om te lezen.  

Tegelijkertijd maakt ze met het verhaal diepe indruk door andere gebeurtenissen juist wel te beschrijven: “Een combinatie van het slechts smeulende vuurtje, de afstand van het spit tot de vlammen en het enthousiaste gedraai van Negro maken dat ze over haar hele lichaam aangebrand is – en niet op één plaats geconcentreerde wonden heeft.” Van Iperen hanteert, in het heetst van de strijd, een zeer gedetailleerde, soms emotieloze, verteltrant, waardoor ze een intenser effect bereikt. Ze geeft de gevoelens van de personages niet alleen weer, ze weet ze dusdanig goed te beschrijven dat ze de lezer de kans ontneemt weg te kruipen. Hij of zij is gedoemd mee te gaan naar Brazilië en dezelfde machteloosheid, pijn en hetzelfde verdriet en leed te ondergaan als de personages.

Het gevaar bij verhalen vol leed schuilt in een overdosis ellende, in de hoop voldoende medelijden te creëren. Niets is makkelijker dan een verhaal vol verschrikkingen beschrijven, om zo sympathie te kweken. Echter, het verhaal van Van Iperen toont het tegenovergestelde. Schuim der aarde bevat zeker een verhaal vol ellende, maar geen moment lijkt het verhaal een roep om medelijden. Zowel Lucy als Anjo lijkt een vorm van vrede te hebben met de situatie en Van Iperen laat dat ook zien: het verhaal bevat ook mooie momenten.

 

Tegen het einde van Schuim der aarde brengt Van Iperen de drie, tot dan toe losse, verhalen op natuurlijke wijze bij elkaar. Het zijn de laatste hoofdstukken die tevens ruimte bieden voor het leveren van maatschappijkritiek. Exact op het juiste moment grijpt Van Iperen de kans en duwt ze de lezer met de neus op de feiten. Een boodschap die zoveel waarheid bevat, dat het niemand ongeroerd laat: “ ‘Een cirkel, jongen, niks vooruitgang. Wij zijn allemaal kinderen van schuldigen.’” Uiteindelijk rest nog een prachtig, indrukwekkend einde, waarmee Van Iperen het verhaal in Schuim der aarde afrondt. Het verhaal is af, maar niet afgelopen. Anjo, Lucy en Elizabet spoken lang na de laatste bladzijde rond.

Schuim der aarde

  • Onze waardering:

             
  • Members waardering:

    1  2  3  4  5 
    (0 stemmen)
  • Omschrijving:

    Het jongetje Anjo groeit op in een oude schuur, ergens op de eindeloze zandvlakte van Brazilië. Voor hem en vijf andere verweesde kinderen is elke dag een beproeving - er is nauwelijks eten en voortdurend worden ze blootgesteld aan de wrede grillen van hun 'voogden' en gasten.
    Een eeuwigheid verder ligt een wereldstad met haar sloppenwijken. Twee jonge prostituees proberen zich er vol goede moed door het leven te slaan, terwijl ze dromen van een betere toekomst. Alles verandert als een van hen zwanger wordt.
    In de stad zelf woont agente Elizabet, getrouwd met de hoofdcommissaris van politie die vecht tegen de corruptie in zijn korps. Ze heeft een goed huwelijk, een mooi huis en een huishoudster die haar dierbaar is, maar het ontbreekt haar aan dat ene.
    In Schuim der aarde verweeft Roxane van Iperen deze levens tot een wervelend verhaal over pijn, verlies en het gemis van dingen die nooit zijn geweest. Ze neemt de lezer mee naar een wereld waar moraliteit en maakbaarheid holle begrippen zijn, en er maar één doel is: overleven.

Meer info

Nieuwste artikelen

  • Als ik je morgen weer zie – Robbie Couch

  • De rivalen – Vi Keeland

  • De gebroeders Maxilari - David Pefko

  • Beers balkon - Jeroen Berkhout

  • Italopop - Vanja van der Leeden

Gerelateerde artikelen

  • Recensie: 't Hooge nest

  • Populaire boeken die in september 2021 verschijnen

  • Brieven aan ’t Hooge Nest - Roxane van Iperen

Zoek in artikelen