Recensie: Lefbek RECENSIE

'Er is één ding dat ik nooit zou kunnen zeggen, zelfs niet op een briefje. Dat is: 

Ik wou soms dat ik dood was.' 

Lise is zes jaar oud wanneer ze voor het eerst naar school mag. Ze wordt beste vriendinnen met Saar. Dag in dag uit is ze bij Saar te vinden, tot haar eigen moeder grenzen stelt. Lises verdere leven vormt vervolgens de basis voor het indrukwekkende Lefbek, geschreven door Anke Laterveer.  

'Haar moeder is dood. Dat gebeurt niet zo vaak, dus dan ben je wel speciaal.' Vanaf de eerste bladzijde zorgt het door Laterveer gehanteerde taalgebruik ervoor dat elke lezer zich kan verplaatsen in Lise. Het zijn de simpele woorden, de korte zinnen en opmerkingen als 'Het is macaroni met kaas en ketchup, mijn lievelings,' die ervoor zorgen dat Lise daadwerkelijk het zesjarige meisje is, en niet een volwassene in een kinderjasje. Haar uiterst onschuldige gedachtegang en haar positief gekleurde wereldbeeld werken daarbij een snel groeiende sympathie in de hand: Lise is een schatje dat omarmd moet worden.  

Wanneer Lise naar de middelbare school gaat, verandert haar leven. Ze komt in aanraking met Simon uit 3V en trekt met hem op. Saar laat ze daarbij links liggen. Wanneer ze met Simon spreekt over vriendjes, vertelt hij haar dat ze nooit een vriendje zal krijgen, omdat ze geen ervaring heeft. Hij wil haar wel 'helpen'. Een lange periode van dagelijks misbruik volgt. Langzaam verdwijnt de onschuldige Lise van de aardbodem. Ze is getekend voor de rest van haar leven: 'En ik met elke stoot kleiner word. Steeds kleiner. Nog kleiner. Tot ik niet meer besta. Simon doet wat hij wil, maar zonder mij. Ik ben er niet meer bij.'   

Lange tijd blijft Lefbek uiterst indrukwekkend. Laterveer beschrijft Lises gedachten en gevoelens zeer gedetailleerd, waardoor het verhaal emotioneel en hartverscheurend is en iedere lezer raakt. Tegelijkertijd is Laterveer daarbij nietsverhullend. De periodes vol misbruik beschrijft ze meedogenloos en nietsontziend. Laterveer gaat verder dan louter beschrijven wat er gebeurt; ze maakt de lezer deelgenoot van Lises ellende.  

Tegelijkertijd blijkt ook de structuur van Lefbek uiterst effectief. Het kinderlijke, ogenschijnlijk onschuldige eerste gedeelte met het allesverscheurende einde wordt opgevolgd door een emotioneel vlak tweede gedeelte: Lise toont middels een rijtje dia's haar leven na Simon. Eveneens hard, kil en rauw. Lise is afgevlakt, elke gebeurtenis in haar leven roept hetzelfde gevoel op: leegte. Pas in haar studententijd keert Lise terug op aarde. Anders, dat wel: 'Dit hoort namelijk bij de Nieuwe Lise. De Nieuwe Lise heeft haar shit together.' 

De schattige Lise die omarmd moet worden verdwijnt en een harde Lise, die vaker voor onbegrip dan begrip zorgt verschijnt ten tonele. Ondanks haar acties, die zeker geen goedkeuring verdienen, blijft de lezer haar begrijpen. De gekweekte sympathie verdwijnt niet zomaar: 'Ergens in mij ligt de diepe overtuiging dat iedere man een willoze domme klootzak is. En de nog diepere behoefte dat te bewijzen. Want alles kan kapot. Let maar op.' Lise blijft een meisje dat ergens bescherming verdient. 

Helaas vertoont Lefbek ook scheurtjes. Waar het kinderlijke taalgebruik van Lise als zesjarig meisje uiterst effectief blijkt te zijn, blijkt dit minder het geval wanneer hetzelfde taalgebruik doorschemert bij de oudere Lise: 'Wat echt stom is, want ik schrijf heus niet de hele tijd briefjes over iedereen.' Laterveer combineert deze minder geslaagde versie van Lise gelukkig veelal met uiterst geslaagde vormen van Lise: hard en volwassen, maar verscheurd.  

Tegen het einde van het verhaal lijkt Laterveer steeds grotere tijdsprongen te maken. Het gevolg is een gehaaste versie van Lises leven: huisje, boompje, beestje. Erg effectief lijkt dit niet. Lise verlaat de lezer meer en meer. Gelukkig weet ze het laatste beetje gekweekte sympathie te behouden tot het té zelfmedelijdende en erg expliciete einde: 'Maar weet je, Lies. Iedereen rotzooit maar wat aan. Kijk om je heen. We doen allemaal zo ontzettend ons best. Om erbij te horen, om een aangenaam en toch spannend leven te hebben. En vooral om bij anderen de indruk te wekken dat dit al zo is.'