Recensie: Gustav en Anton RECENSIE

Worden wie je altijd al had moeten zijn

Gustav Perle groeit op in Matzlingen, een klein Zwitsers stadje. Zijn moeder Emilie is hard en ongelukkig geworden door het leven dat haar is overkomen en is niet in staat om van haar zoontje te houden. Ze moet haar uiterste best doen om het hoofd boven water te houden en haar zoon eten, kleding en onderdak te geven. Liefde heeft ze bijna niet gekend. Zijn vader is overleden voordat Gustav de kans kreeg om hem te leren kennen. Gelukkig ontmoet Gustav op een dag Anton Zwiebel en de eerste schooldag, waarop Anton maar blijft huilen, leidt tot een levenslange vriendschap.

Gustav en Anton, geschreven door Rose Tremain is een roman over een diepe vriendschap tussen twee opgroeiende jongens met totaal verschillende levens. Gustav groeit op in armoede en heeft nauwelijks perspectief; Anton groeit op in weelde en is voorbestemd om concertpianist te worden. Gustav kent geen liefde; Anton wordt bijna bedolven onder de liefde. Gustav heeft totale controle over zichzelf; Anton kan zichzelf niet beheersen, waardoor zijn talenten niet benut worden. De tegenstellingen zijn groot, maar Tremain laat zien dat de jongens elkaar nodig hebben.

Het moment waarop Gustav en Anton in Davos zijn en spelen dat ze een sanatorium met patiënten runnen, lijkt tekenend voor het hele verhaal. De beide jongens beslissen er over leven en dood. Hun speciale patiënt Hans, gespeeld door Anton, kan alleen overleven dankzij de levensreddende actie van Gustav. Op dat moment beseffen beide jongens dat ze niet zonder elkaar kunnen. 

Het tweede deel draait om Emilie. Ze trouwt met Erich Perle, die twaalf jaar ouder is dan zij en veel meer midden in de wereld staat. Al snel ontdekt hij dat hij inhoudelijk geen raakvlakken met haar heeft. Erich vindt haar onwetend, naïef, egoïstisch en onverschillig als ze blijk geeft niets te willen weten van de dreiging van de Tweede Wereldoorlog. ‘Ik vertik het om met een blinde vrouw getrouwd te zijn!’ Dit lijkt een breekpunt in de relatie te zijn. Als Erich later wordt ontslagen vanwege zijn hulp aan de Joden, neemt Emilie hem dat kwalijk en vertrekt ze naar haar moeder waar ze opnieuw een gebrek aan liefde ondervindt. Uiteindelijk keert ze op haar schreden terug, waar ze opnieuw een leven met Erich probeert op te bouwen. De geboorte van Gustav brengt helaas niet het geluk met zich mee waarop ze gehoopt had. Als een teleurgestelde, vermoeide, ongelukkige en door het leven getekende vrouw moet ze alleen verder. 

In het derde deel zijn de jongens volwassen en hebben ze een eigen leven opgebouwd. Gustav is eigenaar van een hotel, maar zijn moeder komt er niet graag. Het herinnert haar aan haar verleden toen ze als kamermeisje in hetzelfde hotel werkte. Gustav hunkert nog steeds naar haar erkenning. Hij heeft zijn hele leven geprobeerd in het licht te gaan staan, maar zijn moeder bleef half blind voor hem. Uiteindelijk slaagt hij er niet in om haar te leren van hem te houden. Anton is pianodocent geworden. Een avontuur met een zekere Hans Hirsch leidt bijna tot zijn ondergang en het is Gustav die hem uiteindelijk in leven weet te houden. 

Gustav en Anton werd getipt door DWDD en aangeprezen als een ‘soort Zwitserse Stoner’. Dat schept verwachtingen, die helaas niet volledig worden ingelost. De vergelijking met Stoner gaat mank. Daar waar Stoner aan een veelheid van thema’s reikt, blijft Gustav en Anton hangen in een verhaal rond vriendschap, (gebrek aan) liefde en erkenning. Het verhaalverloop is min of meer voorspelbaar. De stokongelukkige Emilie is simpelweg niet in staat liefde te geven, omdat ze niet weet hoe het is om liefde te ontvangen. Gustav hunkert naar erkenning en wordt daarmee een slaaf van het welzijn en de wensen van anderen. Hij doet alles om het anderen naar de zin te maken. Zijn keuze voor een hotel is daarmee symbolisch geworden. Zijn liefde voor Anton kent geen grenzen, waarmee hij de nukken van Anton accepteert en zich min of meer laat gebruiken. Tremain legt (te?) nadrukkelijk een verbinding met Der Tod in Venedig van Thomas Mann, waar hoofdpersoon Aschenbach niet zonder de nabijheid van Tadio kan. Gustav is echter niet van plan te sterven als Aschenbach en met die constatering werkt Tremain naar een voorspelbaar einde toe.

Gustav en Anton is bij lange na geen Stoner, maar daarmee is het geen slecht boek. Integendeel! Tremain heeft een goed geconstrueerd en zeer lezenswaardig verhaal verteld, waarbij ze de personages scherp heeft uitgewerkt. Het leidt tot een consistente en overtuigende vertelling die van begin tot eind boeit.