De testamenten – Margaret Atwood RECENSIE

Recensie: De testamenten – Margaret Atwood

In 1985 verscheen Het verhaal van de dienstmaagd, dat al snel een klassieker werd. Lange tijd was het een op zichzelf staande roman, die het verhaal vertelde van Dienstmaagd Vanfred en het streng religieuze land Gilead, waar vrouwen gereduceerd zijn tot wandelende baarmoeders. Maar nu, 34 jaar later, was het voor Margaret Atwood, een van Canada’s belangrijkste hedendaagse schrijvers, tijd voor een vervolg. De vele lezers van het boek, en de fans van de succesvolle tv-serie The Handmaid’s Tale, vroegen erom, vond ze. Daarnaast leek het vrouwonvriendelijke toekomstbeeld uit het boek ingehaald door de actualiteit, hoewel Atwood nooit over iets heeft geschreven dat niet al eens gebeurd was in de geschiedenis van de mensheid. Zo ontstond De testamenten, dat zich afspeelt vijftien jaar na het verhaal van Vanfred.

Gilead is nog steeds in de greep van religieuze machthebbers, die met ijzeren hand regeren. Tante Lydia is een van de grondleggers van het regime. Al jaren weet ze door het machtsspel handig te spelen, haar positie aan de top te behouden. Maar nu de republiek hier en daar scheuren begint te vertonen, besluit ze in het geheim haar verhaal op te schrijven. Haar pad wordt gekruist door twee jonge vrouwen. Agnes is opgegroeid in de bevoorrechte positie van dochter van een Bevelhebber, met alle bijbehorende denkbeelden. Daisy daarentegen kent alleen het vrije Canada, maar komt er na een dramatische gebeurtenis achter dat ze het kind is van een gevluchte Dienstmaagd. In de confrontatie met elkaar worden de vrouwen geconfronteerd met zichzelf en met wat zij bereid zijn te doen om te staan voor waar ze in geloven.

De testamenten bestaat uit de getuigenissen (‘testamenten’) van drie verschillende vrouwen. Dat ze allemaal vertellen vanuit de ik-persoon, vraagt wel dat de lezer oplet wie er aan het woord is – ondanks de kleine aanduidingen waar aan te zien is wie aan de beurt is. Dat maakt dat het even schakelen is bij een perspectiefwisseling, maar Atwood heeft de vrouwen goed te onderscheiden stemmen gegeven. Agnes is opgegroeid met de denkbeelden van Gilead en heeft daardoor iets voorzichtigs in haar vertelstijl. Daisy is haar tegenpool met tegendraadse pubergedrag. Haar opvoeding in Canada heeft haar duidelijk een ruimere blik op de wereld gegeven dan Agnes.

Tante Lydia is het meest opvallende personage van de drie hoofdrolspelers in De testamenten. In Het verhaal van de dienstmaagd speelde ze een bijrol, nu speekt ze rechtstreeks tot de (haar onbekende) lezer. En terwijl we haar hebben leren kennen als iemand die zeer overtuigd de denkbeelden van Gilead uitvoert, blijkt ze er toch niet zo rotsvast in te geloven. Aan haar is ook meteen te zien hoe goed Atwood haar verhaal doordacht heeft. Het is te makkelijk een maatschappij waar vrouwen in de verdrukking komen, af te doen als iets dat veroorzaakt is door mannen. Ook vrouwen zelf spelen hierin een rol.

Dankzij de getuigenis van Lydia krijgen we een mooie inkijk achter de schermen van het totalitair regime van Gilead. Dat is misschien meteen wel het grootste verschil tussen Het verhaal van de dienstmaagd en De testamenten. In het eerste boek werd Gilead bijna voorzichtig en wat versluierd aan de lezer onthult door een vrouw die vast zat in het onderdanige leven van een dienstmaagd. De stemmen in De testamenten zijn zich meer bewust van zichzelf en van de ongelijkheid en verschrikkingen waarmee de wereld waarin ze leven doordrenkt is. Voor wie Gilead nog niet kende uit de tv-serie, komt dit bijzondere land in dit boek heel duidelijk tot leven.

Daarmee is De testamenten een meer toegankelijk boek dan Het verhaal van de dienstmaagd. Atwoods vertelstijl lijkt ook wat meer to the point, misschien mede doordat de personages meer bewegingsvrijheid hebben (ook in hun hoofd) dan Vanfred. En omdat de drie verschillende perspectieven elkaar steeds afwisselen, volgen de gebeurtenissen elkaar in hoog tempo op. Het verhaal leest als een thriller, met handig geplaatste cliffhangers die zorgen dat je door wilt blijven lezen, en Atwoods droge humor, die voor precies de juiste luchtigheid zorgt. De testamenten kruipt daardoor misschien wat minder onder je huid dan haar voorganger. Toch blijft het contrast tussen onze maatschappij en Gilead schril genoeg om je kippenvel te bezorgen en aan het denken te zetten. Of zijn het juist de pijnlijke overeenkomsten die maken dat je je wenkbrauwen blijft fronsen?

Recensie: De testamenten – Margaret Atwood