Het verhaal van de dienstmaagd - Margaret Atwood RECENSIE

Recensie: Het verhaal van de dienstmaagd - Margaret Atwood

In de streng religieuze republiek Gilead worden door zware milieuvervuiling nog maar weinig kinderen geboren. Vanfred is een van de weinige vrouwen die nog vruchtbaar is. Maar vanwege onzedelijk gedrag in haar verleden is ze van haar dochtertje beroofd en woont ze nu als Dienstmaagd bij Bevelvoerder Fred Waterford (vandaar haar naam: ‘van Fred’) en zijn Echtgenote. Vanfred moet de Bevelvoerder van nageslacht voorzien en verder vooral onzichtbaar zijn. Alleen ’s nachts in haar bed is ze vrij om na te denken en zichzelf te zijn.

Margaret Atwood is inmiddels een van de belangrijkste auteurs van Canada. In 1985 schreef ze Het verhaal van de dienstmaagd, dat na verschijning al snel een klassieker werd. Nu staat het boek weer volop in de belangstelling; deels door de tv-serie The Handmaid’s Tale, deels doordat Atwoods verzonnen toekomstbeeld ingehaald lijkt te worden door de actualiteit. En dat terwijl de schrijver zich naar eigen zeggen gebaseerd heeft op de geschiedenis. Alle vormen van (vrouwen)onderdrukking die gebeuren in Gilead, hebben in de werkelijkheid ook al eens plaatsgevonden.

Dat gegeven maakt Het verhaal van de dienstmaagd misschien nog wel verontrustender dan het verhaal op zichzelf al is. Want het leven waarin Vanfred terechtgekomen is, doet de koude rillingen over je rug lopen. Executies door ophanging of steniging zijn de normaalste zaak van de wereld, om nog niet eens te spreken over de meer subtiele onderdrukking, bijvoorbeeld dat meisjes en vrouwen niet meer mogen (leren) lezen. En het is natuurlijk te bizar voor woorden dat de overheid een ceremonie bedenkt waarin een man een vrouw verkracht, terwijl zij tussen de benen van zijn echtgenote ligt – alleen maar om de suggestie dat het kind dat daar eventueel uit voortkomt, ook echt het kind van zijn eigen vrouw is.

Voor Vanfred is dat de realiteit in Het verhaal van de dienstmaagd. Ze ondergaat het leven waarin ze terechtgekomen is en voor de lezer wordt de dagelijkse praktijk in Gilead dan ook slechts langzaam onthuld. Vanfred doet er ook niet echt verontwaardigd over. Dat laat Atwood duidelijk aan haar lezer over. Haar hoofdpersoon is een timide verteller die zelfs niet weet of haar verhaal ooit door iemand gehoord zal worden. Maar dat ze ooit meer was dan een Dienstmaagd, blijkt uit dat ze het nodig heeft om zich uit te spreken. Zo komen we ook meer te weten over haar leven voordat ze Vanfred was – over haar man, haar kind, hun poging Gilead te ontvluchten en haar opleiding tot Dienstmaagd. Die terugblikken gebruikt Atwood om te laten zien hoe geleidelijk en stiekem de machtsovername van een totalitair regime kan zijn. Voordat je doorhebt dat er iets aan de hand is, zit je er al middenin.

Het zijn met name die doembeelden en het verontrustende realisme ervan die dit boek memorabel maken. Het verhaal van de dienstmaagd is namelijk geen spannende pageturner die je niet weg kunt leggen. Daarvoor is Vanfred teveel een mijmerende verteller, die duidelijk haar vrijheid kwijt is en vooral in haar hoofd leeft. Tegelijkertijd is juist dát de kracht van het boek: dat Atwood van Vanfred geen stoere heldin heeft gemaakt die de revolutie leidt. Vanfred is een gewoon mens dat moet dealen met wat op haar pad komt, zoals zovelen met haar. Want niet iedereen kan een held zijn. Toch? Juist daarom is dit boek een aanrader. Bewustwording is duidelijk de eerste stap in de strijd tegen onrecht.

Recensie: Het verhaal van de dienstmaagd - Margaret Atwood