• onze waardering

De Avant-Gardisten – Sjeng Scheijen RECENSIE

Recensie: De Avant-Gardisten – Sjeng Scheijen

In 2011 schreef Sjeng Scheijen al een intrigerend werk over Sergej Diaghilev, oprichter en leider van Les Ballets Russes. De subtitel van zijn nieuwste boek is De Russische Revolutie in de kunst 1917-1935. Het is indrukwekkende studie van de opkomst en neergang van de avant-garde kunst na de Russische oktoberrevolutie van 1917.

Het boek leest als een tragische roman en gaat uit van de vele anekdotes, brieven en citaten die Scheijen in zijn onderzoek heeft verzameld. Tegen de achtergrond van een land dat politiek verscheurd is, dat zich in een burgeroorlog zonder weerga stort, waar armoede, ziekte en honger een hoofdrol spelen, schetst hij het paradoxale samengaan van de opkomst van de bolsjewieken en het hoogtij van de futuristische kunst aan het begin van de 20e eeuw. Hun gezamenlijke strijd voor de vrijheid, het afwerpen van de tsaristische autocratie en zelf het leven in handen nemen, leidde tot deze paradoxale gang van zaken. Onmiddellijk na de revolutie werden de avant-gardisten, die van leidinggeven en besturen geen kaas hadden gegeten, aangesteld als officiële vertegenwoordigers en benoemd tot hoge kunstambtenaren van het Volkscommissariaat voor Verlichting, verantwoordelijk voor alles wat met onderwijs en kunst te maken had. Dat dit faliekant zou aflopen stond in de sterren geschreven.

Scheijen bouwt zijn verhaal vooral op rond twee protagonisten van de avant-gardekunst: de suprematist Kazimir Malevitsj en de constructivist Vladimir Tatlin. De twee stonden in een voortdurende strijd om het kopmanschap van de futuristen en maakten elkaar het leven zuur op de meest kinderachtige manieren. Hoogtij van beiden was de periode onmiddellijk na de revolutie, toen ze de hoogste posten bekleedden. Dit hadden ze te danken aan het feit dat de meer traditionele kunstenaars niets te maken wilden hebben met de nieuwe leiders. Dat deze laatsten eigenlijk niets zagen in de ‘vernieuwde’ kunst deed er aanvankelijk niet toe, maar tegen 1920 hadden de bolsjewistische leiders hun fout ingezien en verloren de avant-gardisten langzaam aan hun posities en hun aanzien. Ze werden steeds meer gemarginaliseerd en enkele jaren later, onder Stalin, nam de repressie ernstige vormen aan. Verschillende avant-garde kunstenaars werden als subversief beschouwd, gemarteld en geëxecuteerd. De nieuwe kunst werd vervangen door het socialistische realisme. Door de veelheid aan details en ‘inside information’ toont Scheijen dat de futuristische kunstenaars eigenlijk dromers waren die uit een soort van politieke naïviteit in zee gingen met de communisten. Ze kregen de kans om hun droom te realiseren, maar evenzeer spatte die even later uit elkaar. Hij slaagt erin om de disciplinaire, dogmatische suprematist Malevitsj te schetsen als dé grote kopman die halsstarrig vasthoudt aan zijn principes en daardoor heel wat bereikt op het vlak van het suprematisme, ondanks alle tegenslagen. Ook de verschrikkelijke vete tussen Malevitsj en zijn zwager Katsman, die uiteindelijk zijn ondergang bewerkstelligt, wordt tot in de details uit de doeken gedaan.

Tegenover Malevitsj staat dan de meer labiele Tatlin, die met zijn Monument voor de derde Internationale, een soort moderne Toren van Babel, het symbool voor de verbondenheid tussen avant-gardekunst en het communisme wilde maken. Tegen de achtergrond van het gevecht om het leiderschap tussen deze twee, het voortdurende getouwtrek tussen Petrograd en Moskou als hoofdstad van de (moderne) kunst, breidt Scheijen zijn verhaal uit. Ook Chagall, Kandinsky, Rodtsjenko en andere kunstenaars komen aan bod. Vitebsk groeit uit tot de stad van het suprematisme en de avantgardekunst van waaruit die zich over de hele wereld verspreidt.

Ook de kunstenaars zelf zullen tegen wil en dank over de hele wereld uitzwermen, maar de hoofdrolspelers sterven een eenzame en trieste dood, achtervolgd door de politiek die hen eerst had omhelsd. Scheijens boek is een bijna magisch boek geworden, zeer leesbaar, zeer meeslepend, maar ook zeer tragisch voor zowel de avantgardekunst an sich, als zijn hoofdrolspelers. Dat het werk niet altijd helemaal chronologisch is en vaak teruggrijpt naar eerder genoemde zaken, zorgt soms voor wat chaos. De hele resem details zijn misschien niet nodig voor een algemeen begrip van wat er gebeurde, maar geven een volledig en empatisch beeld van een boeiend hoofdstuk uit de Russische en Europese cultuur van het begin van de twintigste eeuw.

Recensie: De Avant-Gardisten – Sjeng Scheijen

De avant-gardisten

  • Onze waardering:

             
  • Members waardering:

    1  2  3  4  5 
    (0 stemmen)
  • Omschrijving:

    Rusland, oktober 1917. De bolsjewieken grijpen de macht. Rusland en de wereld zullen nooit meer hetzelfde zijn.
    Vijf maanden na de revolutie benoemen de nieuwe machthebbers nu wereldberoemde kunstenaars als Kazimir Malevitsj, Vasili Kandinsky, Vladimir Tatlin en Marc Chagall op hoge ambtelijke posten in het zojuist gevormde "Volkscommissariaat van Verlichting'. Deze "avant-gardisten' willen de straten en de pleinen, het onderwijs en uiteindelijk de mens zelf opnieuw vormgeven. De verbeelding aan de macht!
    Maar de bolsjewieken hebben eigenlijk geen idee wie die door hen aangestelde hemelbestormers en dromers zijn, en de kunstenaars zelf zijn politiek volkomen naïef.
    Al snel valt de coalitie tussen bolsjewieken en avant-gardisten uit elkaar. Terwijl de reputatie van deze radicale kunstenaars in Europa groeit, worden zij in de nieuwe Sovjetstaat gemarginaliseerd en onderdrukt. Sommigen emigreren naar Europa, anderen blijven en zinken langzaam weg in het moeras van Stalins terreurstaat.
    De avant-gardisten is het eerste boek waarin deze verbijsterende geschiedenis in zijn geheel is beschreven. Gebruikmakend van een ongehoorde hoeveelheid dagboekfragmenten, brieven, memoires en belangrijke nieuwe archiefvondsten, brengt Sjeng Scheijen de dramatische, soms hartverscheurende verhalen van deze kunstenaars weergaloos tot leven.

Meer info

Nieuwste artikelen

  • Als ik je morgen weer zie – Robbie Couch

  • De rivalen – Vi Keeland

  • Beers balkon - Jeroen Berkhout

  • Italopop - Vanja van der Leeden

  • Toespijs - Judith Cyrus

Gerelateerde artikelen

  • How to: een geweldige recensie schrijven in 9 heldere stappen

  • Recensie: De zeven zussen

  • Gezocht: recensenten

  • Recensie: Match

  • Gegijzeld - Chinouk Thijssen

Zoek in artikelen