Toch - Armando RECENSIE

Recensie: Toch - Armando

De dichtbundel Toch is door Armando nagelaten werk. Armando overleed op 1 juli 2018. Een aantal gedichten en verhalen waren achtergebleven en nog niet eerder gepubliceerd. Uiteindelijk zijn er 40 gedichten en 13 verhalen geselecteerd die nu deze bundel vormen. De eerste 17 gedichten van Stem tot en met Bedroefd waren door Armando zelf getypt. De overige gedichten waren handgeschreven en veelvoudig gewijzigd, waardoor ze moesten worden gereconstrueerd. 

Armando kiest in Toch kritisch zijn woorden uit. Er schuilt een gevoel in de woorden en hoe deze worden gecombineerd. Er is sprake van personificatie in dicht, zoals “de adem die zich verschuilt”. Woorden “doen” iets wat ze normaal gesproken zelf ondergaan of het iemand laten ondergaan. Voorbeelden zijn “het water drinkt de aarde” en “de houten geur komt tot bezinning” in het gedicht De Zee.

Zinnen laten in een aantal gedichten veel ruimte over voor de eigen interpretatie. Soms is er te veel ruimte, alsof hij woorden heeft gekozen omdat ze mooi klinken. Echter geven ze geen duidelijke context. Hierdoor begrijp je niet waar het gedicht over gaat of waar het over kan gaan. 

Thema’s in de gedichten zijn de geboorte (het begin) en de dood (het einde) of een combinatie hiervan. De dood wordt uitgelegd als het korter worden van de tijd die ons nog resteert. De dood wordt niet mooier gemaakt, maar beschreven zoals het is. Zo komt in de gedichten het begraven worden en verdwijnen naar voren. Terugkerende motieven zijn het landschap en de mens als getuigen van alles wat leeft en dood gaat. 

Andere thema’s zijn de dader, het slachtoffer, macht en machteloosheid. Dit komt naar voren in strijd en oorlog die in de gedichten worden beschreven.

In de gedichten van Toch is tijd belangrijk: toen, nu en later. Geboren worden, leven en sterven. De geboorte is hoop, maar wat belangrijk is aan het leven, dat begrijpt Armando niet. In de verhalen stelt hij veel vragen, vooral over het leven. Zo is in het verhaal getiteld Smeken te lezen: “Was het leven dan zo belangrijk?” Het lijkt alsof hij de dood beter begrijpt dan het leven. Waarom zou je willen leven? Het lijkt een deprimerende gedachte dat iemand zo denkt, maar anderzijds is de dood verlossend en vredig. 

Al met al toont Armando geen angst voor de dood in zijn nagelaten werk Toch. Een dichtbundel waarin de dood rationeel wordt benaderd. Je moet als lezer diep graven om de betekenissen van zijn gedichten te ontrafelen. En toch daagt de noodzaak.

Recensie: Toch - Armando