Zwemmen in het donker - Tomasz Jedrowski RECENSIE

Recensie: Zwemmen in het donker - Tomasz Jedrowski

In een periode waarin verschillende Poolse overheden sommige plaatsen tot LGBTQ-vrije zones uitroepen, is niets zo relevant als een maatschappijkritisch boek dat hier lijnrecht tegenin gaat. Zwemmen in het donker is het fantastische debuut van Tomasz Jedrowski. Hij brengt een ontroerend verhaal van een ontluikende homoseksuele liefde tegen de achtergrond van het veranderende Polen in het begin van de jaren tachtig van vorige eeuw. Leuk detail: Jedrowski zelf werd geboren in 1985. Hij wou vooral het beeld oproepen van het Polen waar zijn ouders zijn opgegroeid en de redenen waarom ze dat ontvlucht zijn.

Ludwik en Janusz zijn net afgestudeerd aan de universiteit en brengen als afsluiter de zomer door op een staatsboerderij. Ludwik leest het verboden boek Giovanni’s kamer van Baldwin en herkent zichzelf hierin. Hij voelt zich onmiddellijk aangetrokken tot de uitbundige Janusz. Als ook hij het boek leest, vinden de gelijkgestemde zielen elkaar. Na het werk op de staatsboerderij trekken ze samen nog enkele weken door Polen en ontstaat een zeer intense, maar geheime relatie. Op homoseksualiteit staat immers een gevangenisstraf. De geheime liefdesaffaire wordt geschetst tegen de achtergrond van Warschau dat gebukt gaat onder het communistische regime. De mensen zijn getekend door angst en weerloosheid, de kloof tussen arm en rijk is immens en wie zich niet aanpast aan het systeem wordt geviseerd. De vele betogingen en de vakbond Solidariteit trachten de macht van de communisten te breken. Ludwik wil hieraan ontsnappen en droomt van een nieuw leven in het Westen. De opportunistische Janusz ziet echter kansen in het zich aanpassen aan het systeem, wil blijven en verlooft zich met de dochter van een grote partijbons. Ludwik kan hier moeilijk mee om en ziet de onmogelijkheid om de grote liefde van zijn leven voor altijd voor zich te winnen. Het hele verhaal wordt jaren later geschreven vanuit Ludwiks standpunt, die ondertussen in New York woont.

Zwemmen in het donker is een zeer ontroerend en emotioneel coming-of-ageverhaal, maar is tegelijk ook zoveel meer. Jedrowski slaagt erin om een haarfijne analyse te brengen van de schrijnende achtergrond waarin men in het begin van de jaren tachtig opgroeide in Polen. Het ongelijke gevecht, de onmogelijke dromen en het zich onderwerpen aan een systeem dat niet gebaseerd is op gelijke rechten. Veertig jaar later worstelen de Polen met net hetzelfde, vandaar dat dit boek gerust als maatschappijkritiek gezien kan worden. De personages zijn van vlees en bloed, voelen hetzelfde als u en ik en dat maakt het juist zo makkelijk om je ermee te identificeren. De lezer voelt de pijn en de angst van Ludwik, kan mee nadenken over de keuzes van Janusz en kan zo mee oordelen over de morele waarden van beide sterke personages. Jedrowski neemt met dit boek onmiddellijk een plaats  in tussen de bekenden namen van de coming-out stories zoals Aciman of Hollinghurst, maar voegt er onmiddellijk een fantastische en belangrijke onderlaag aan toe.

Recensie: Zwemmen in het donker - Tomasz Jedrowski