Herkomst - Saša Stanišic RECENSIE

Recensie: Herkomst - Saša Stanišic

Saša Stanišic kwam als vluchteling naar Duitsland en groeide daar ook op. In Joegoslavië, zijn geboorteland, brak in 1991 een langdurige burgeroorlog uit tussen de verschillende bevolkingsgroepen. Zijn grootmoeder Kristina bleef achter en door haar te bellen en te bezoeken behoudt Stanišic ook de band met zijn voormalige thuisland. Wanneer grootmoeder Kristina begint te dementeren, probeert Stanišic door middel van het bundelen van verhalen over zijn jeugd en familie alle herinneringen levend te houden.  

Alles draait om het woord Herkomst. Waar komt Stanišic vandaan? Wie zijn zijn voorouders en hoe bepalend is de vlucht uit Joegoslavië geweest voor zijn leven en dat van zijn familieleden? En hoe belangrijk is het om geen geboorteland meer te hebben, omdat het uit elkaar is gevallen? In de eerste bladzijden van het boek probeert Stanišic op verschillende manieren zijn levensverhaal te vertellen aan de vreemdelingendienst, om Duits staatsburger te kunnen worden. Op een gegeven moment laat hij de opdracht voor de vreemdelingendienst los, maar gaat hij verder met verhalen vertellen over zijn familie, zijn land van herkomst en hoe het was op als vluchteling op te groeien in Duitsland.  

Je merkt al snel dat de oorlog in Joegoslavië een enorme wissel heeft getrokken op het leven van de auteur. Er is een vóór de vlucht en er is een ná de vlucht. Niets is meer hetzelfde in het leven. En toch beleef je ook veel goedheid in Herkomst. Het is geen boek over de oorlog, het is een verhaal over een jongen die zich moet aanpassen aan andere omstandigheden en dat eigenlijk bewonderenswaardig goed doet. De lezers die aan Herkomst begonnen met het doel om meer te weten te komen over de burgeroorlog zullen licht bedrogen uitkomen. Het is niet zo dat Stanišic er geen aandacht aan besteed, maar het is veeleer de kern waarrond de verhalen zijn gebouwd, een onderliggende ruis waaroverheen andere, prachtige muziek wordt gespeeld. Natuurlijk krijg je er wel wat van mee, maar het is niet zo dat je na dit boek een specialist bent ter zake. 

Saša Stanišic geniet van het vertellen van verhalen. Dat kan je aan alles merken. Hij verweeft realiteit en verbeelding en hij is ook heel goed in staat om terug te gaan naar zijn jeugdjaren en die op een levendige manier te beschrijven voor de lezer. In korte hoofdstukken met mooie titels vertelt de auteur anekdotes, die soms erg bepalend zijn voor de koers van zijn leven, maar die soms ook gewoon grappig en speels aanvoelen. Het is niet zo dat alles met een saus van humor overgoten is, maar door het veelvuldig gebruik van korte zinnen en een stukje spreektaal te hanteren tijdens de conversaties krijgt het geheel wel een luchtig karakter. Wat niet betekent dat je door Herkomst heen vliegt tijdens het lezen. Er zit een bepaalde traagte in het boek doordat de auteur steeds met nieuwe informatie komt die je graag aandachtig tot je wil nemen.  

Als het eerste deel van Herkomst al origineel te noemen is qua stijl en wijze van vertellen, dan kan je het laatste derde gerust mindblowing noemen. Verhalenverteller Saša Stanišic levert allemaal korte stukken aan die samen een verhaal kunnen vormen, maar die je als lezer zelf aan elkaar mag verbinden. Onderaan elk stuk tekst, staan de opties die je hebt, bij keuze A ga je bij een bepaalde pagina verder en bij keuze B ga je naar een andere pagina. Hierdoor zal voor elke lezer een ander verhaal ontstaan, in een andere volgorde. Er zijn stukken tekst waar je altijd op uitkomt, ongeacht welke route je neemt, en dit zijn de kernmomenten. In dit deel van het boek komt er vrij veel symboliek aan bod, waardoor het ook een beetje 'fantastisch' wordt. Je moet er helemaal in duiken, en dat gaat beter in het fysieke boek dan bij de epub, omdat je de pagina's wat makkelijker heen en weer kan bladeren, waardoor je meer flow blijft houden in je lezen.  

Grootmoeder Kristina speelt een centrale rol in Herkomst. De scène waarbij ze haar kleinzoon meeneemt naar Oskaruša is een bepalende scène, waar veel in gebeurt en veel in uitgelegd wordt. Het loont de moeite om die scène terug te lezen na het omslaan van de laatste bladzijde. Stanišic levert een prachtig werk af, dat ontroert en genoeg levenslessen bevat zonder belerend te zijn. Hij brengt de lezer in vervoering met zijn unieke stijl en verrassende originaliteit. Herkomst is een boek dat iedere literatuurliefhebber zou moeten lezen.  

Recensie: Herkomst - Saša Stanišic