De val van de Taira - Anoniem RECENSIE

Recensie: De val van de Taira - Anoniem

De val van de Taira is het anoniem opgetekende 14e eeuwse Japanse epos over de waargebeurde strijd tussen twee machtige Japanse clans in de 12e eeuw, nu vertaald en toegelicht door Jos Vos. 

De 'Heike monogatari' is een lang verhaal over één van Japan's grote adellijke families: de Taira clan. De Taira was een van de vier belangrijkste clans die de Japanse politiek domineerden tijdens de Heianperiode (794-1185). Het uitgebreide verhaal over hun opkomst en ondergang werd eeuwenlang mondeling doorgegeven tot pas in de 14e eeuw de verhalen opgetekend werden. Er bestaan vele varianten, maar Jos Vos heeft zijn vertaling gebaseerd op de Kakuïchi-bon uit 1371, bestaand uit 13 tekstrollen.  De verhalen en de boekrollen mochten alleen verteld of voorgelezen worden door clans van speciale barden. 

De Heike monogatari oftewel  'Het Verhaal van Heike' gaat over de ondergang van de Taira clan na strijd om de macht en uitgebreide oorlogen met de andere machtige clan van Japan in de 12e eeuw : de Minamoto clan. Jos Vos heeft het werk de titel De val van de Taira meegegeven. 

De Taira clan werd groot door als eerste de krijgsheren, de Samoerai , aan de macht te brengen. In 1153 nam Taira Kiyomori het leiderschap over van de Taira clan na de dood van zijn vader en hij ging zich al gauw actief mengen in de politiek. Drie jaar laten wist hij samen met Yoshitomo van de Minamoto clan een burgeroorlog (de Hogen opstand) in het voordeel van keizer Takakura te winnen. Beide clans vestigden zich aan het hof in Kyoto om de keizer te beschermen. De bondgenoten waren echter hongerig naar meer macht en in 1159 waren ze regelrechte concurrenten en vijanden van elkaar geworden en voerden ze oorlog. Tijdens de slag bij Heiji werden Yoshitomo en zijn twee oudste zonen gedood en werd Kiyomori het hoofd van de machtigste krijgerclan te Kyoto. In 1171 wist Kiyomori zijn dochter Tokuko uit te huwelijken aan Keizer Takakura. Hun eerste zoon, prins Tokihito werd in 1178 geboren. Een jaar later al greep Kiyomori helemaal de macht, zetten de keizer en zijn regering af en zetten zijn eigen familieleden op hun posities. Kiyomori was zogenaamd de regent voor de kleine kroonprins, die nu als keizer Antoku op de troon zat. Met de absolute macht in handen van de Taira clan, keerden velen zich tegen hen. De broer van oude keizer Takakura, riep de oude rivalen van de Taira clan, de Minamoto clan, op om in opstand te komen, wat leidde tot de  Genpei oorlog in 1180 die 5 jaar duurde. Kiyomori maakte het einde niet eens zelf mee, hij stierf in 1181. Het ene verhaal zegt aan koorts, ontstaan door razernij. Hij gloeide zo erg dat waterdruppels om hem heen vlam vatten. Een andere versie is minder poëtisch: hij viel van zijn paard en stierf aan wondkoorts. Uiteindelijk werd de Taira clan in 1185 definitief verslagen door de Minamoto.   

Het boek De val van de Taira is een prachtig gebonden boek, met voorwoord, uitgebreide toelichting, de 13 'boeken' en een nawoord, dankwoord en bibliografie. Een deel bijlagen, inhoudsopgave, illustraties en kaarten. Het boek heeft dan ook meer dan 743 pagina's! 

Zoals vertaler Jos Vos zelf in zijn voorwoord en toelichting al aangeeft is het voor de lezer echt even doorzetten. Dit is geen historisch oorlogsverhaal dat lekker soepel weg leest. Om eerlijk te zijn worstel je je er in het begin met moeite doorheen. Zoveel namen, zoveel tijdslijnen in het verleden en een heleboel verwijzingen naar voetnoten. Het is moeilijke kost, tot je op een gegeven moment in het verhaal opgenomen wordt. Je hebt de toelichting doorgenomen waarin de ´boeken´ uitgelegd worden, je went aan de namen en de familieconnecties, ook mede dankzij de stamboom achter in het boek. Je kunt de gebeurtenissen in context plaatsen door de toelichtingen en de kaarten achterin en je begint de subtiele verwijzingen naar de menselijke zwakheden op te pikken. De mooie poëtische haiku gaan je intrigeren en je koppelt hun diepere betekenis aan het verhaal. Je begint het allemaal te waarderen en gezegd moet worden dat de vertaling van Jos Vos daar toe bijdraagt. Ik kan me namelijk zo voorstellen dat een Japans werk uit de 14e eeuw ontzettend moeilijk te vertalen is en niet echt makkelijk leesbaar is, wanneer het niet bewerkt zou zijn. Jos Vos geeft er toch op een subtiele manier een modernere draai aan zonder het verhaal aan te tasten. Jos Vos geeft zelf ook aan dat het een werk van vele jaren is geweest. Alle lof voor hem dus. 

Je krijgt de verfijnde maar soms moeilijk te begrijpen Japanse cultuur mee. De elegantie, tradities en erecodes, die eigenlijk in schril contrast staan met de bloederige veldslagen en wrede acties. Hovelingen worden beoordeeld op hun etiketten en of ze goed in poëzie en muziek zijn, niet op hun organisatie talent of politieke inzichten. Men moet leven volgens strikte etiketten en traditioneel en eervol zijn, in ieder geval naar de buitenwereld toe en je machtswellust, intriges en vechtlust verberg je onder een masker van minzaamheid. Je hebt wijsheid en goede kwaliteiten nodig om aan de macht te komen en deze te behouden en geweld is slechts een middel, want het verhaal van De val van de Taira is tenslotte een oorlogsverhaal. En ondanks de emoties van nabestaanden die uitgebreid beschreven worden, worden die gevechten en veldslagen vrij afstandelijk beschreven. Het gaat meer om de eer, de strategie en het vernuft en de kracht van de overwinnaars en bloed, pijn, verdriet en verlies van levens daar wordt nogal verheven over gedaan. Het gaat om de manier waarop een heer geleefd heeft. Was dit een deugdzaam leven? En het gaat erom hoe een heer sterft en afscheid neemt van het leven.  Het is de kern waar alles om draait: het lot, het leven en aan alles komt een eind. 

Het einde is dan ook opmerkelijk. Geen spoiler alert hier, want de geschiedenis is waargebeurd en bekend en de titel van het boek verklapt het ook al. De Taira gaan ten onder, maar de Minamoto houden ook niet veel mensen over. Alles is vergankelijk en slechte regeerders kun je maar beter in het klooster stoppen en hen zo dwingen een deugdzaam leven te leren leiden. Japanse wijsheid. 

De val van de Taira, vertaald door Jos Vos is niet een boek voor iedereen, maar als je van werkelijke historische literatuur 2.0 houdt, dan is het beslist een prachtig boek. Persoonlijk ben ik onder de indruk geraakt en ik geef het boek dan ook 5 hartjes. 

Recensie: De val van de Taira - Anoniem