Als, dan - Janneke de Bijl RECENSIE

Recensie: Als, dan - Janneke de Bijl

Eefjes leven is geordend en overzichtelijk. Ze studeert Filosofie in Groningen, waarbij Logica haar favoriete vak is. Haar vrije tijd brengt ze voornamelijk door met Anisha, al heel lang haar beste vriendin, en haar vriendje Sjoerd. Zo heeft Eefje het graag, zeker sinds haar vader verongelukte. Maar als Sjoerd afstand begint te nemen, begint haar leven te wankelen. Eefje krijgt zelfs paniekaanvallen. Om de orde te herstellen, zet ze in wat maar voor handen is: haar vak Logica en de argumentatietheorie, en de instructies uit het lesboek van de hondenschool over hoe je een hond moet conditioneren. Want waarom zou je niet ook een mens gedrag kunnen aanleren door hem te belonen, in dit geval met je lichaam?

Janneke de Bijl studeerde Filosofie en werd daarna cabaretier. Voor haar debuutroman Als, dan put ze dus duidelijk uit wat ze kent. Ook Eefje, haar hoofdpersoon, is student Filosofie. Haar favoriete vak is Logica, een vak waar De Bijl les in gaf, en waarvan ze zag dat de meeste studenten er niets aan vinden. Terwijl studenten Filosofie leren om dingen te bevragen, en zeker met het vak Logica. Zoals De Bijl vertelt in een interview met Trouw:

Je analyseert wat iemand zegt, je gaat helemaal uitpluizen hoe een argument in elkaar zit. En als je dat hebt gedaan, kun je kijken of de argumentatiestructuur geldig is. Dus als je bij een argument voelt dat je het er niet mee eens bent, dan kun je dat precies maken: waar zit de redeneerfout?

Die logica brengt De Bijl tot leven in Als, dan. Ze neemt ons aan de hand van Eefje mee in de taal van de predikatenlogica en de schema's horend bij de argumentatietheorie. Dat klinkt ingewikkeld, en de formules die voorbijkomen zijn ook echt niet zomaar te lezen. Maar De Bijl neemt je er rustig en in overzichtelijke taal mee doorheen. Waardoor je toch echt wel een beetje begint te begrijpen waarom Eefje er zo heerlijk rustig van wordt. En zo gaat deze hoofdpersoon met alles om. Ook in de dagelijkse gebeurtenissen zoekt ze de logica en maakt ze er formules of argumentatieschema's bij. In hoog tempo leidt de ene gedachte via een associatie naar de volgende redenering. Dat vlotte verteltempo en de flinke dosis droge humor maken van Als, dan tot een boek waar je makkelijk doorheen gaat.

Toch wordt de humor van Als, dan steeds ongemakkelijker naarmate je als lezer samen met Eefje steeds verder verstrikt raakt in haar observerende benadering van de wereld. Is er dan mogelijk een punt bereik waarop het teveel is? Zeker als het gaat om de seksscènes, waarin Eefje haar lichaam inzet om Sjoerd iets te laten doen. De Bijl komt heel ver in het meenemen van haar lezers in de manier van doen en de ontwikkeling van Eefje, maar toch blijft een echte emotionele verbinding op afstand. Soms vraag je je af of je nog om de grappen mag lachen, of dat je moet meegaan in de overduidelijke boodschap van ongemak, en de onmogelijkheid om de wereld puur observerend te benaderen. Dat maakt Als, dan misschien toch wat minder bevredigend dan deze roman had kunnen zijn. Ook al is het een goed leesbaar boek met een interessant en origineel uitgangspunt.

Recensie: Als, dan - Janneke de Bijl