Empusion - Olga Tokarczuk RECENSIE

Recensie: Empusion - Olga Tokarczuk

EMPUSION: duistere krachten in een sanatorium

Mieczyslaw Wojnicz, een Poolse student water- en rioleringstechniek, is de hoofdpersoon in de roman Empusion van Olga Tokarczuk (1962), de vrouw die de Nobelprijs voor literatuur in 2018 ontving. Hij is tuberculose patiënt die in een sanatorium in Silezië herstel hoopt te vinden. Het is september 1913, de tijd van voor de penicilline.   Het is niet alleen dat wat er ontbreekt.

Hij raakt er verzeild in een omgeving waar het zacht gezegd vreemd toegaat met mensen om hem heen die intelligent of niet een rugzakje dragen. Kan de student zich staande houden in verhaal waarin natuurgeneeskunde een afslag neemt naar het griezelige tot de dood erop volgt?

Empusion dompelt je onder in een epos waar mannen zich weinig lovend over vrouwen uitspreken, om het maar eufemistisch te zeggen. Het wordt verteld door een vrouw, hoewel de Nederlandse vertaling van het Pools daarvoor geen grammaticale  instrumenten biedt.

Togarczuk bedient zich van veel bijzinnen, die het geheel af en toe de lengte van een halve pagina aanmeten.

Niet bijster storend, want er valt echt iets te lezen. Een verhaal dat toewerkt naar een adembenemend slot. Je leeft mee met de jonge Poolse student die zich geen weg weet in de benadering van het andere geslacht en daar zijn fantasieën op los laat.

Daar heeft hij het maar lastig mee, want de mannen om hem heen die ongebreideld filosoferen voeren de vrouwen op in een ondergeschikte rol als tweederangs wezens.

Wojnicz wordt geraakt door de dood van de vrouw van de drankzuchtige pensionhouder, in wier privévertrek hij opgewonden raakt door wat hij eraan treft.

Het wemelt van de eigenaardige mannen in Görbersdorf, het latere Sokolowsko, waar het sanatorium is gevestigd. Ze brengen met hun opvattingen de student in verwarring.

De likeur Schwärmerei, specialiteit van de gastheer, is in dit griezelverhaal een onmiskenbare schakel. Dat verhoogt de spanning in combinatie met de Tnutschi, creaties van houtskoolbranders die daarmee het gemis van vrouwen in hun omgeving vorm geven.

Togarczuk mengt het met de herinneringen die de mannen i9n het pension hebben en waar ze voordturend door worden bezocht.

De jonge student kan het geen plaats geven. De onzekerheden zwellen aan, worden een kwelling waaraan hij niet kan ontsnappen. Het maakt hem ontvankelijk voor krachten die jonge mensen jaarlijks naar het leven staan met de populatie van het herenpension als voedingsbodem.

Griezelige geluiden op zolder wakkeren de onrust aan en scheppen een beklemmende sfeer. De auteur vindt de woorden om de lezer daarin te verplaatsen. Geheimzinnige krachten in flora en fauna geven de spanning een extra zetje.

Het beeldend omschrijven is een gave waarin de schrijfster uitblinkt. Ze vergt daarbij ook het nodige inlevingsvermogen. Want hoe roep je een onfrisse odeur op die opstijgt uit een opslag van kartonnen dozen?

Een plot dat sterke verwantschap toont met de het boek De Toverberg, het literaire pronkjuweel van Thomas Mann. In dit geval in een feministisch jasje gegoten. Het is aan de lezer om te bepalen of hij/zij het niveau van Empusion kan wedijveren met De Rustelozen dat een opmaat was voor de Man Booker International Prize die aan de Poolse auteur werd toegekend en die de opmaat vormde voor de Nobelprijs.

Dick van der Veen

Recensie: Empusion - Olga Tokarczuk