Aan zee - Abdulrazak Gurnah RECENSIE

Recensie: Aan zee - Abdulrazak Gurnah

Wat bezielt een oude man om zijn geboorteland te verlaten en asiel aan te vragen in Groot-Brittannië? Het antwoord daarop wordt lang uitgesteld door ik-verteller Saleh Omar in de roman van epische allure Aan zee van Abdulrazak Gurnah. Zal Saleh Omar wel de waarheid vertellen? Hij die bij binnenkomst in Engeland voorwendt geen Engels te spreken of te verstaan, die de naam aangenomen heeft van iemand uit zijn geboorteland die zijn bloed wel kan drinken. Na een heel lange omweg met vele prachtige en ook dramatische verhalen kan de lezer voor zichzelf uitmaken wat waarheid is; intussen – en dit is beslist niet gelogen – heeft hij volop kunnen genieten van kleurrijke verhalen met een bijzonder hoofdpersonage.

Abldulrazak Gurnah (1948) is geboren in het toenmalige Britse protectoraat Zanzibar dat later deel is gaan uitmaken van Tanzania. In 1967 vluchtte hij naar het Verenigd Koninkrijk. Dat jaartal met de daarbij behorende omwentelingen zien we ook in Aan zee terugkomen. Gurnah, die hoogleraar Engelse en postkoloniale literatuur werd aan de universiteit van Kent, schreef onder andere Paradijs en Hiernamaals. In 2021 ontving hij de Nobelprijs voor de Literatuur. Lucie Schaap zorgde voor de uitstekende vertaling van Aan zee.

In zes hoofdstukken lezen we hoe twee personen, Saleh Omar en Latif Mahmud nadat ze elkaar hun verhaal hebben verteld langzaam tot elkaar komen. Tientallen jaren daarvoor hebben zij elkaar slechts vluchtig leren kennen in het dorp waar ze vandaan komen. Die korte kennismaking was genoeg voor Latif Mahmud om Saleh Omar diep te haten. Latif heeft Zanzibar op zijn achttiende verlaten. In Engeland bouwt hij een nieuw bestaan op en wordt hoogleraar Engelse Letterkunde.

Saleh Omar in Zanzibar leidt het rustige leventje van echtgenoot en vader en bezit een meubelwinkel en een eigen huis. Wanneer hij, door toedoen van ene Hussein die jaagt op de liefde van Latifs broer Hassan, in het bezit komt van bepaalde documenten, neemt zijn leven een dramatische wending. Bij de grote omwenteling in 1967 belandt hij zelfs in de gevangenis. Vele jaren later weer vrij besluit hij met de grootste spoed het land te verlaten wanneer Latifs broer Hassan hem 'bezoekt'. Saleh Omar komt het Verenigd Koninkrijk binnen als vluchteling en vraagt asiel aan op een vervalst paspoort op naam van Rajab Shaaban Mahmud, Latifs vader.

Rachel, die vluchtelingen bijstaat om hun weg te vinden in hun nieuwe vaderland, probeert beide mannen met elkaar in contact te brengen. Maar beide mannen hebben zo hun twijfels bij het horen van elkaars namen, hoewel ze meer dan nieuwsgierig zijn naar elkaars verhalen.

Zo ontstaat er een aftastend geschuifel van de twee mannen van elkaar toelaten en afstoten. Hun beider verhaallijnen in het heden in Engeland hadden snel kunnen samenvloeien, maar worden continu onderbroken door hun eigen geschiedenis waar zij als ik-verteller aan het woord zijn. De eigen geschiedenis van Saleh kent veel fantastische binnenverhalen die weer onderbroken worden door kleurrijke uitweidingen over van alles waarvan Saleh het de moeite waard vindt om het te beschrijven. De vele verhalen en uitweidingen zorgen er natuurlijk wel voor dat de rode draad 'het contact tussen Saleh en Latif in Engeland' enorm vertraagd wordt en de spanning hoog blijft. Op dezelfde manier wordt ook in de binnenverhalen de spanning opgevoerd door de onderbrekende uitweidingen.

Enkele nevenpersonages zorgen voor de voortgang of plotwending in de verhalen. Eerder genoemde Rachel vormt de verbinding in Engeland in het heden van de beide hoofdpersonages.

Het kan niet anders dan dat in een boek van een schrijver die zelf gevlucht is, bepaalde thema's voorkomen, zoals kolonialisme, opstand, racisme, geweld, vernedering en verachting.

Gurnahs schrijfstijl is ogen- en orenstrelend. En niet zonder humor: "Je weet wat je te wachten zal staan als mijn God en ik je te zijner tijd te pakken krijgen.'

De beeldspraak die de schrijver in de juiste mate hanteert, is origineel. (Latif zegt tegen Saleh dat hij ooit bij hem thuis is geweest, lang geleden.) "En nu ben ik een mensenleven later hier in uw andere huis. Alsof je klauw met een touwtje vastgebonden zit aan een paal in de grond en je je hele leven daar een eind wegkrabt, ook al verbeeld je je over werelden gevlogen te zijn." Abdulrazak Gurnah is niet zomaar bekroond met de Nobelprijs voor de Literatuur!

Wie houdt van literair vuurwerk, zal met de roman Aan zee volop genieten van een prachtige lichtshow waarbij hij voortdurend door het kleurenspel wordt verrast.

Recensie: Aan zee - Abdulrazak Gurnah