Recensie: Blauwe ster RECENSIE

Drie broers, twee oorlogen, één eeuw. Jan Guillou maakt met het vijfde deel in De Grote Eeuw-serie opnieuw een uitstapje. Waar hij in Dandy uit het noorden het verhaal van broer Sverre in Engeland uiteenzette, kiest hij in Blauwe ster voor het verhaal van verzetsstrijdster Johanne, de dochter van Ingeborg en Lauritz, en bespreekt hij de Tweede Wereldoorlog opnieuw. Met dit bijzondere stukje geschiedenis ontstaat langzaam maar zeker een gedetailleerd, volledig familieverhaal waarin allerlei belangrijke geschiedeniselementen een rol spelen. Daarbij krijgt in Blauwe ster de vrouwelijke generatie voor het eerst een stem.

In het begin van de Tweede Wereldoorlog werkt Johanne bij de SOE, een Britse spionageorganisatie. Binnen haar familie heerst verdeeldheid: Johannes zusje Rosa werkt bij de Zweedse inlichtingendienst en haar broer heeft zich aangemeld bij de SS. Begin 1942 wordt Johanne naar Engeland gestuurd. Daar krijgt ze een opleiding en wordt ze bevorderd tot kapitein in het Britse leger. Ze helpt vluchtelingen naar andere gebieden, zorgt voor verborgen informatie, ze mag diverse sabotageopdrachten uitvoeren en terug in Noorwegen krijgt ze de taak Operatie Lorelei uit te voeren. Tot dat moment voorzien zij en Rosa elkaar ‘als zusjes’ van informatie over de twee kampen. De band verandert echter met het begin van Operatie Lorelei. Johanne moet aanpappen met vijand Wagner, om zo informatie los te krijgen. Daarvoor moet ze alles doen wat nodig is.

Vanaf de eerste bladzijde schept Guillou het vertrouwde De Grote Eeuw-beeld. Het leven van Oma Maren Kristine, de familieboottochten, Karls en Ingeborgs dood en het belangrijke kerstdiner: de hele enscenering klopt met eerdere delen. Slinkse verwijzingen, “Achttien mensen waren omgekomen toen de brug in 1939 instortte, op hetzelfde moment dat de oorlog uitbrak,” verbinden het boek met de tot dan toe bekende familiegeschiedenis. Daarbij schept Guillou de perfecte couleur locale. Niet alleen expliciet geeft hij, door feiten uit de oorlog te benoemen, een realistisch beeld van het leven tijdens WO II, ook alle impliciete verwijzingen, zoals de bestaande Biedermeijerkamer en de veelbesproken stream of consciousness in de literatuur dragen bij aan het wereldbeeld. Daarbij is de overeenstemming met De kop in het zand, het eerdere boek over dezelfde jaren, goed uitgewerkt. Lege plekken in De kop in het zand worden opgevuld met Johannes verhaal, vragen over Blauwe ster vinden hun antwoord in het eerdere deel.  

Maar niet alleen de enscenering en de verwijzingen naar eerdere delen bezorgen een gevoel van thuiskomen. Omslachtige, indirecte, maar vooral plechtige dialogen sieren het verhaal en zorgen voor een vertrouwd gevoel: dit is Guillou op z’n best. Gedetailleerde beschrijvingen van feesten, familieaangelegenheden en gevoelens treffen en maken het verhaal kloppend: “In oorlogstijd konden mensen blijkbaar dingen verdragen die anders onverdraaglijk waren. De oorlog stelde dat soort eisen aan ons allemaal, ook na de pijnlijkste verliezen.” Het goedgekozen perspectief van, de alwetende verteller, stelt Guillou in staat het verhaal te versnellen en te vertragen wanneer nodig. Ook de informatievoorziening van Guillou is perfect uitgekiend, waardoor de spanning hand overhand toeneemt.

Waar menig verhaal over de Tweede Wereldoorlog een heldhaftig mannenverhaal beslaat, kiest Guillou voor een opvallende geschiedenis met in de hoofdrol een sterke vrouwelijke verzetsdame. Daarbij vergeet hij haar familie niet: de afwisseling tussen verzetsstrijder Johanne en zusje Johanne vormt een welkome afwisseling in het boek, er is meer dan alleen oorlog: “Ten slotte barstten ze in lachen uit, niet uit vreugde, maar toch bijna zoals toen ze klein waren.” Guillou beschrijft Johannes geschiedenis klein, maar pijnlijk: geen grote heldendaden, maar kleine ingrepen die even indrukkend zijn. Geen overbodige bijvoeglijke naamwoorden, maar kleine stilistische beschrijvingen die ervoor zorgen dat je meegaat in het verhaal van Johanna en compagnon Ewa. Met effect: diverse passages doen pijn om te lezen. Helaas lijkt Guillou het verhaal te snel af te willen ronden. Het laatste deel van WOII krijgt nauwelijks, tot geen aandacht en alle verhaallijnen worden snel afgewikkeld. Dit doet afbreuk aan het zorgvuldig opgebouwde verhaal.

Blauwe ster vormt een bijzonder boek binnen de serie. Guillou maakt een uitstapje door juist het verhaal van Johanne te beschrijven. Toch past ook dit deel prima binnen de familiegeschiedenis. De prachtige schrijfstijl en het boeiende verhaal maken Blauwe ster tot het welkome deel binnen de serie, die haar einde hopelijk nog niet kent.