Recensie: Schorshuiden RECENSIE

'Te groot om te vallen bestaat gewoonweg niet. Overal waar de mens komt, gaan ze om.'

Sommige verhalen kruipen in het hoofd van de lezer, om zich daar vervolgens (semi-)permanent te vestigen. Ze kriebelen van tijd tot tijd, zodat de lezer niet vergeet welke boodschap hij gelezen heeft. Schorshuiden van Annie Proulx is zo'n verhaal. De lezer moet er even goed voor gaan zitten: met 791 pagina's en een enorme lijst met personages (tip: leg een stamboom aan) is het niet een verhaal dat je op een namiddag even leest, maar je wordt beslist beloond. Schorshuiden is een indrukwekkende vertelling die nog lang blijft hangen.

Proulx begint haar vertelling in 1693 als twee berooide jonge Fransen, René en Charles, naar Nieuw-Frankrijk emigreren. Op zoek naar geluk en een betere toekomst. Onmiddellijk wordt de link met het heden, waarin duizenden mensen hun land verlaten, op zoek naar een toekomst, duidelijk. Beide mannen beginnen hun loopbaan in de houtkap, als lijfeigenen van Claude Trépagny. Al snel worden de verschillen tussen beide mannen duidelijk: René Sel is zachtaardig en laat gemakkelijk misbruik van zich maken; Charles Duquet is veel harder en vlucht al snel om een ander leven op te bouwen. 

De levens van de Sels en de Duquets ontwikkelen zich gescheiden van elkaar. René trouwt een Indiaanse wat hem verbindt met de Mi'kmaq-stam. Hij neemt het leven zoals het is: 'als een dor blad dat wordt meegevoerd op de wind der verandering.' Zijn bestaan is hard: de kolonisten kappen de enorme bossen en doden de bevers, waardoor de Mi'kmaqs steeds verder verdrongen worden. Zij kunnen hun wikuoms, gemaakt van schors, niet meer bouwen en hebben honger. Charles probeert rijk te worden in de beverhandel. Door de huiden te ruilen tegen drank maakt hij fortuin (en stort hij de Indianen in de ellende), maar al snel ziet hij in dat de bevers uitsterven en dat hij zich beter op de houthandel kan toeleggen. Onder de naam Duke weet hij een winstgevende handel op te zetten.

Proulx laat de lezer meekijken met vier generaties Sel en Duquet. Op indringende wijze maakt ze duidelijk welke vernietigende invloed de Europese kolonisten op de levens van de indianen en op de natuur gehad hebben. Ze zet daarbij de etnische tegenstellingen glashelder neer. Zo is het voor de blanke Père Crème logisch dat het land toebehoort aan de man die het bewerkt, want zo staat het immers in de Bijbel. De Indianen zien het heel anders: voor hen is het land iets waar je zuinig op moet zijn. Iedere boom en ieder dier heeft een ziel en je neemt alleen datgene wat je echt nodig hebt. Het land behoort iedereen toe en tegelijkertijd is het van niemand. Om te overleven moeten de Mi'kmaqs in twee werelden leven: ze willen graag hun eigen gebruiken koesteren, maar moeten zich ook aanpassen aan de kolonisten.

Ondanks de omvang blijft Schorshuiden bijna tot het eind boeien. Proulx houdt de spanning erin door haar hoofdpersonen precies op het juiste moment te laten sterven. Kill your darlings. In een nuchtere stijl zonder opsmuk vertelt ze de meest gruwelijke zaken. Zo laat ze haar hoofdpersoon vaststellen dat het gevaarlijkste werk in de houtkap wordt gedaan door Indianen: 'loop na het vlotten langs de rivier en je ziet in alle zijtakken indianen drijven. Die verdrinken net zo goed als blanken.' Reden om geen blanken, maar indianen aan te stellen. Verontrustend is de onthechting die te zien is bij de nakomelingen van René Sel. Ook hier valt een parallel te trekken naar de huidige samenleving. Zoon Kuntaw besluit dat hij de stam gaat verlaten en vertrekt naar Maine, waar hij een relatie opbouwt met de blanke Beatrix. 'Hij wilde geen deel meer uitmaken van het haveloze Mi'kmaq-volk, waarvan de gebruiken als dode huidschilfers waren afgebladderd.' Beatrix kiest voor Kuntaw omdat ze een indiaan nodig heeft om indiaanse te worden. Zij is halfbloed en wordt door niemand geaccepteerd. 

De boodschap van Proulx is duidelijk: het is aan de mens om in te grijpen als we willen voorkomen dat onze aarde uitgeput raakt. Met veel kennis van zaken maakt ze haar punt duidelijk en legt ze verbanden, waardoor de lezer af en toe plaatsvervangende schaamte kan voelen. Ook zonder Schorshuiden weten we wel wat de kolonisten hebben aangericht, maar Proulx drukt ons nog maar eens met de neus op de feiten: de ondergang van de indianen en later ook de Maori's is rechtstreeks toe te schrijven aan de hebzucht van de Europeanen. En nog steeds is onze hebzucht niet voorbij.

Proulx laat vrouwen een bijzondere plaats innemen in Schorshuiden. In de eerste generaties zijn het vooral de mannen die de leiding nemen (behalve Beatrix), maar uiteindelijk zijn het de vrouwen die de touwtjes in handen krijgen. Lavinia is de eerste vrouw die de houthandel in gaat. Ze is intelligent en nietsontziend. Ze weet het houtimperium van Duke door de crisis te loodsen, maar realiseert zich dat ze geen opvolging heeft. Een onderzoek naar familieleden maakt duidelijk dat zij zelf geen wettige erfgename van Duquet is...

Het eind van het boek is niet het sterkste deel. Het lijkt alsof Proulx haast krijgt en naar een einde toeschrijft. Toch blijft het boek boeien. Bijzonder is de slotconclusie: 'Mensen die zijn verdreven uit het bos waarin ze duizenden jaren hebben gewoond, zijn nu degenen die het herstel ter hand nemen.' Proulx brengt geen positief verhaal, maar gelukkig laat ze de lezer niet met lege handen achter. De laatste zin geeft hoop: 'De zee rees op naar het licht. En bleef rijzen.' Nog steeds is alles niet verloren.