Recensie: Rat RECENSIE

Als Luuk – door de buurjongens Rat genoemd – voor de zoveelste keer het huis ontvlucht, wint hij een mes met een weddenschap op straat. Vlak daarna, als zijn vader zijn moeder weer eens te lijf gaat, knapt er iets bij Luuk en gaat het mis. Vreselijk mis. Hij rent weg en zwerft doelloos rond, tot hij Peer en Watje ontmoet, twee zwerfjongeren die hem op sleeptouw nemen. Terwijl ze kleine diefstallen plegen om zichzelf te onderhouden dromen ze van een betere toekomst. Maar dan raken ze ongewild betrokken bij een criminele organisatie waarbij hun kruimeldiefstal kinderspel is. Voor Rat het weet staat hij er weer alleen voor – of toch niet?

‘Ze zoeken het allemaal maar uit, daar. Ik ga nooit meer terug. Ik doe het verder wel alleen. […] Als ze me vinden, ga ik de gevangenis in. Dat is zeker.’

Coen de Kort heeft met Rat een behoorlijk heftig verhaal geschreven over een zwerfjongen die langzaam maar zeker verstrikt raakt in steeds grotere problemen. De schrijfstijl is kort maar krachtig en heeft veel vaart. Het verhaal is geschreven vanuit het perspectief van Rat. De eenzaamheid en uitzichtloosheid – de lange eenzame dagen op straat, de honger, de kou – van Rats zwerfbestaan zijn realistisch beschreven, wat wordt benadrukt door Rats kinderlijke fantasie over een nieuw bestaan in Australië.

Het boek heeft echter ook een aantal minder realistische plotwendingen: Rats spontane en onwaarschijnlijke vriendschap met Peer en Watje ontstaat bijvoorbeeld wel erg gemakkelijk. De criminele afrekening waar de zwerfjongeren uiteindelijk per ongeluk getuige van zijn is zodanig heftig dat de eerdere gebeurtenissen in het boek erbij verbleken, en vervolgens lijkt dit te gemakkelijk ‘opgelost’. Ik begrijp dat De Kort een heftige gebeurtenis nodig had om voor een nieuwe plotwending te zorgen, maar deze gebeurtenis trekt het geheel uit zijn verband en is onnodig heftig.

Het verhaal is opgebouwd in 24 hoofdstukken en heeft een foto-omslag met een titel in cartoonstijl. Op de voorste schutbladen zijn de hoofdpersonen en de auteur als cartoonfiguren afgebeeld, wat – hoewel Rat strips leest in het boek – een stijlbreuk lijkt met de rest van het boek. De flaptekst omschrijft Rat als een ‘keihard maar ook behoorlijk grappig boek’, voor lezers vanaf 14 jaar ‘die tegen een stootje kunnen’. Dat laatste is een goede waarschuwing: in het boek wordt geweld en zelfs moord niet geschuwd. De omschrijving ‘behoorlijk grappig’ slaat de plank wat mij betreft volledig mis.

Rat is een indringend jeugdboek voor jongeren vanaf 14 jaar over een jongen die van huis wegloopt en ondervindt dat wegvluchten geen zin heeft: waar je ook gaat, je neemt je problemen mee. Om hulp vragen is geen zwakte soms juist het dapperste wat je kunt doen.