Recensie: Meteoor RECENSIE

Recensie: Meteoor - Karel Čapek​

Meteoor van de Tsjechische Karel Čapek is een roman uit 1934. Recent heeft vertaalster Irma Pieper de taak op zich genomen om dit werk en nog enkele andere te vertalen en daarmee de inmiddels overleden schrijver weer onder de aandacht te brengen. De overkoepelende gedachte in Čapek's romans Hordubal (1933), Een Doodgewoon Leven (1934) en Meteoor is de mate waarin we een mens daadwerkelijk kunnen kennen en in hoeverre een mens de absolute waarheid van een gebeurtenis vast kan stellen. Zware filosofische thema's die Čapek doormiddel van zijn romans toegankelijker probeert te maken. 

In Meteoor focust Čapek op wat men eigenlijk kan weten van een mens. Dit brengt hij onder woorden in de vorm van een neergestorte piloot. De onbekende piloot, al snel geval X genoemd, lijkt als een meteoriet richting aarde te zijn gestort en heeft daarbij ernstige verwondingen opgelopen. Zijn gezicht is tot het onherkenbare af verbrand en er lijken geen verdere aanduidingen die details prijsgeven over het geleefde leven van geval X. Het ziekenhuis waar hij terecht komt wordt flink opgeschud door zijn komst en het mysterie rond zijn identiteit en verleden spreekt tot de verbeelding van menig ziekenhuismedewerker. De roman reconstrueert dan ook het leven van geval X aan de hand van de speculaties van een barmhartige religieuze zuster, een helderziende patiënt en 'de schrijver', die per toeval kennisneemt van het onfortuinlijke lot van de piloot. Waar het de zuster verschijnt in haar droom, wordt het de helderziende bekend door zijn gaven en baseert de schrijver zich op zijn verbeeldingskracht. Allen zien andere beweegredenen en gebeurtenissen, maar ze lijken het eens over het eenzame bestaan van geval X. 

Wat direct opvalt in de eerste hoofdstukken van Meteoor is het gebrek aan een duidelijke hoofdpersoon. Het boek is vanuit de derde persoon geschreven en creëert daarmee een zekere afstand tussen personage en lezer. Dit gevoel wordt nogmaals versterkt doordat geen van de karakters een eigen naam heeft. Allen worden aangeduid met hun titel; 'de barmhartige zuster', 'de Chirurg', 'de schrijver', etc. Hoewel dit aan de ene kant misschien in kan spelen op de onbekende identiteit van geval X, maakt het het ook moeilijker erg betrokken te raken bij de karakters en daardoor bij het boek.

De roman speelt zich grotendeels af vanuit het ziekenhuis waar geval X is opgenomen. Het reconstrueren van zijn leven doormiddel van de dromen van de zuster, de visioenen van de helderziende en de verbeelding van de schrijver houden de roman levendig en bieden een uitstapje van de uitzichtloze situatie van de piloot in het ziekenhuisbed. Het vermoeden is dat de piloot een groot deel van zijn leven in West-Indië heeft doorgebracht tijdens het koloniale tijdperk, wat prachtige beschrijvingen oplevert van het exotische landschap. Echter is hier ook te merken dat de in 1934 verschenen roman ietwat gedateerd is wegens uitlatingen die in de hedendaagse maatschappij niet meer door de beugel kunnen. Dat de roman enigszins verouderd is komt ook regelmatig naar voren in het taalgebruik van Čapek. Een vertaling geeft natuurlijk minder goed weer wat misschien in het Tsjechisch beter uitgedrukt is, maar de lange zinsstructuren en het gebruik van archaïsche woorden maken de roman vaak langdradig en moeizaam door te komen. Dit lijkt vooral het geval wanneer de helderziende aan de chirurg probeert uit te leggen wat zijn gaven nou eigenlijk inhouden tot op een punt dat zelfs de chirurg in het verhaal zich afvraagt of er nog een einde aan komt. 

Kortom: Meteoor is een verhaal met potentie, maar verliest zichzelf in de uitwerking. Het poogt een moeilijk filosofisch concept gangbaar te maken, maar mist een stuk spanning om de aandacht van de lezer te houden. Deze aandacht lijkt ook verloren te gaan in langdradige beschrijvingen en gecompliceerd taalgebruik en maakt dat een roman die niet bedoeld is als historische roman enigszins verloren gaat in de tijdsgeest. Čapek is een gevierd en talentvol schrijver, maar Meteoor deed mij niet verlangen naar meer.

Recensie: Meteoor - Karel Čapek​