Recensie: De avond is ongemak RECENSIE

Recensie: De avond is ongemak - Marieke Lucas Rijneveld

In De avond is ongemak volgen we het verhaal van een gereformeerd boerengezin. Twee dagen voor kerst gaat zoon Matthies schaatsen op het ijs. Hij zakt door het ijs en sterft. Beide ouders sluiten zich af voor het verdriet en gaan de rest van het gezin en zichzelf steeds meer verwaarlozen. Het eten op tafel wordt steeds kariger en er wordt niet langer voorgelezen aan de kinderen. We volgen deze tragedie door de ogen van Jas, het tienjarige zusje van Matthies. Het gezin bestaat verder uit zusje Hanna en broer Obbe. Langzaam ontsporen zowel ouders en de drie kinderen, ieder op zijn of haar eigen manier. De avond is ongemak, geschreven door Marieke Lucas Rijneveld, is ongekend populair en deze schrijfster wordt dan ook gezien als een van de nieuwe talenten van de Nederlandse literatuur.

Nederlandse literatuur is een genre apart. Het is een genre dat bij je moet passen. Het kenmerkt zich door complexe, soms bijna poëtische schrijfstijlen met vaak lange beschrijvingen van situaties en de omgeving van het verhaal. Zo ook in De avond is ongemak. Dit maakt het verhaal ingewikkeld om te lezen, wanneer je dit genre niet gewend bent. Echter, voor fans van dit soort boeken, zal dit een ontzettend krachtig boek zijn. Zij zullen de taal en de rijkdom en complexiteit ervan zeker waarderen!

Het verhaal start vrijwel gelijk met het ongeluk van zoon Matthies, waardoor de lezer niet de tijd krijgt om het gezin te leren kennen zoals het was voor het ongeval. Dat is jammer. Het contrast zou des te groter zijn geweest, wanneer we eerst zien hoe het gezin in het normale, dagelijks leven, functioneert. We volgen dit gezin door de ogen van de naamloze tienjarige ik-figuur, later Jas genoemd. Haar jas is haar beschermingsmechanisme en sinds het overlijden van haar broer, trekt ze deze dan ook niet meer uit. Zo zegt ze: “Ik was tien jaar en deed m'n jas niet meer uit”. Een duidelijke symboliek wat laat zien hoe dit meisje zich angstig vast grijpt aan iets zoals haar jas om controle te houden over alle chaos om haar heen. Zoals eerder gezegd is het gezin in dit verhaal gereformeerd en vrij streng hierin. Er zijn dan ook veel verwijzingen naar de Bijbel, iets wat voor jonge lezers het inleven in het verhaal in de weg kan staan. Ook de verwijzingen naar helden van vroeger, zoals Boudewijn de Groot zijn voor jongere lezers moeilijk te begrijpen. Dit boek gaat terug in de tijd en zal daarmee vooral de doelgroep van 30+, of misschien zelfs 40+, aanspreken.

In de media en op de achterkaft van het boek zelf wordt gesproken over de centrale thema’s in dit boek, namelijk: de dood, het uiteenvallen van een gezin, seksualiteit en de smerigheid van het bestaan. Een redelijk kloppende beschrijving van waar dit verhaal over gaat, al heeft het verhaal wat mij betreft een duidelijke psychiatrische verhaallijn. Eigenlijk is dat zelfs het hoofdthema in het boek. De drie overgebleven kinderen ontsporen namelijk behoorlijk en het lijkt erop dat deze kinderen behoorlijk wat psychische problematiek hebben. De experimenten die ze doen met de dieren op de boerderij en seksuele experimenten die ze met elkaar doen, zijn ronduit bizar en naar om te lezen. De lezer blijft achter met een misselijke nasmaak. Dit zegt eigenlijk ontzettend veel over de schrijfstijl van Marieke Lucas Rijneveld, want dat zij zo beeldend en zintuiglijk schrijft, betekent dat wij het zo levendig voor ons zien.

Gaat dit verhaal over een alledaags gezin? Nee, zeker niet. De tienjarige hoofdpersoon is zeker weten te oud voor wat ze het ‘magische denken’ noemen en de manier waarop dit meisje enerzijds diepzinnige, wijze gedachten heeft en reflecteert en anderzijds zo bizar en fantasierijk functioneert, is schokkend. Het verhaal is daarmee niet geloofwaardig. Het is onmogelijk dat dit meisje voorheen een kerngezonde tiener was, dat hier niet meer aan de hand is. Het is pijnlijk en verontrustend om te lezen. De dood van de broer is misschien een belangrijke trigger, maar gezond was de hoofdpersoon zeker niet. Dit geldt ook voor broer Obbe. De ouders doen er met de verwaarlozing en mishandeling een schepje bovenop en dit treurige gezin is niet meer te redden. Het bijzondere einde is dan ook onverwacht, maar ook weer niet. Het schetst hoe erg het mis is in dit gezin, zowel voor als na het overlijden van Matthies.

Een recensie schrijven over De avond is ongemak is geen gemakkelijke opgave. Persoonlijk vond ik dit boek akelig en naar om te lezen. Iedere pagina was een worsteling om doorheen te komen. Enerzijds vanwege de taal, complex en daarmee vermoeiend, en anderzijds de geloofwaardigheid van de persoon en de psychische gesteldheid waaraan volledig voorbij wordt gegaan. Wel denk ik dat fans van het genre van dit soort poëtische Nederlandse literatuur inderdaad dit boek met open armen zullen ontvangen. Het staat niet voor niets in de lijst van bestsellers. Reden hiervoor is de taal die Marieke Lucas Rijneveld zo krachtig weet in te zetten, wat zeer indrukwekkend is.

Recensie: De avond is ongemak - Marieke Lucas Rijneveld