In Polen lag een sjtetl - Max Gross RECENSIE

Recensie: In Polen lag een sjtetl - Max Gross

In Polen lag een sjtetl is de eerste roman van Max Gross, in 2020 verschenen met de titel The Lost Shtetl, in 2021 bij Signatuur uitgegeven in de mooie vertaling van Anna Livestro. Een verklarende woordenlijst is aanwezig.

Al vanaf de eerste bladzijde is duidelijk wie de verteller is in Gross' debuutroman In Polen lag een sjtetl. Hij is een inwoner van het Joodse plaatsje Kreskol dat door zijn verborgen ligging in de bossen van Polen een eeuw lang buiten schot is gebleven van alles waarvan de mensheid buiten dit dorpje tot hun vreugde, maar vooral tot hun verdriet getuige is geweest. Grappig is dat deze verteller zich gedraagt als een alwetende verteller. Hij heeft overal bovenop gezeten, kan ieders gedachten lezen, kent zowel de hele geschiedenis van Kreskol als van de wereld daarbuiten. Hoewel hij objectief probeert te zijn, deinst hij er niet voor terug zijn eigen verhaal, lees de personages en hun handelen, te becommentariëren en te interrumperen.

Aan het begin van de roman worden de drie personages geïntroduceerd door wier toedoen alle ontwikkelingen in gang gezet zijn die het leven in Kreskol zo ingrijpend veranderd hebben. Tevens zijn deze personages, die soms een eigen verhaallijn hebben, dan weer een gemengde, de rode draden die het vlechtwerk bijeen houden. De personages zijn Pesje en haar man Jisjmoël Landauer. Vanwege haar ongelukkige huwelijk ontvlucht Pesje Kreskol zonder boodschap achter te laten; Jisjmoël blijft geen keus: hij moet wel vluchten omdat hij nu verdacht wordt van moord. De bossen rond Kreskol worden als zeer gevaarlijk gezien en daarom besluit de goegemeente van Kreskol de 'wees' Jankl Lewinkopf, aan wie toch niets verloren is, op de gevaarlijke missie uit te sturen op zoek naar sporen van de twee jonggehuwden. Vanaf dat moment ontvouwt zich een uitgebreid en gedetailleerd, naar alle kanten en tijden uitwaaierend verhaal, compleet met hilarische en dramatische binnenverhalen, met plotwendingen in de hoofdstukken waarin de drie personages centraal staan.

Maar de inwoners van Kreskol staat minstens net zo veel krankzinnigs te wachten wanneer de buitenwereld van het ene op andere moment zich opdringt aan hun kleine gemeenschap.

Max Gross, die voordat hij hoofdredacteur werd van de Commercial Observer, al eerder schreef voor de New York Post en The Jewish Daily Forward, toont zich een begenadigd schrijver. Afgezien van sommige uitweidingen die wel iets korter hadden gekund, biedt In Polen lag een sjtetl de lezer op alle fronten veel moois. De auteur geeft mooie beschrijvingen van natuur en historie, geeft met een aardige dosis ironie kritiek op bepaalde instanties en misstanden, zoals moderne slavernij. Zijn personages komen volledig tot leven door zijn pen. Gross lijkt te schrijven met het grootste gemak en weet aardige beelden op te roepen: "En al die tijd bleven de verslaggevers die hen vergezelden om zich heen kijken [in Kreskol], van alles in hun schriftjes krabbelend tot het hun beurt was om vragen te stellen en ze zo fel als een niet-gemuilkorfde teef die in haar oog geprikt was tegen ons begonnen te keffen."

In Polen lag een sjtetl is een heerlijke roman met doldwaze en spannende avonturen, met verve en humor geschreven en met serieuze aandacht voor misstanden.

Max Gross schreef een debuutroman waar menig volleerd schrijver jaloers op zou kunnen zijn. Een naam om te onthouden!

Recensie: In Polen lag een sjtetl - Max Gross