Mijn kat Joegoslavië - Pajtim Statovci RECENSIE

Recensie: Mijn kat Joegoslavië - Pajtim Statovci

Pajtim Statovci brengt met Mijn kat Joegoslavië verschillende culturen samen, en behandelt tegelijkertijd meerdere maatschappelijke problemen. Hoofdpersonages Emine en Bekim zijn moeder en zoon. Ze vertellen elk hun eigen verhaal. Emine hoe ze opgroeit in Joegoslavië en trouwt met Bajram, die haar toch heel anders behandelt dan ze had gehoopt. De oorlog breekt uit in Joegoslavië en ze moeten vluchten met hun gezin. Bajram kiest ervoor om naar Finland te gaan en daar krijgen ze te maken met alle problemen die immigranten ervaren overal ter wereld. Bekim vertelt hoe zijn leven nu is, als volwassene. Hij koopt een slang als huisdier en zijn relatie met het dier is op zijn minst vreemd te noemen. Wanneer hij in een bar een extroverte, manipulatieve, pratende kat ontmoet en die bij hem intrekt, wordt de situatie in huis nog complexer.

Statovci neemt je echt mee in de gedachtewereld van Emine en Bekim. Het zijn twee totaal verschillende verhalen, waarbij het deel van Emine’s relaas zeker veel makkelijker leest dan dat van Bekim. De hoofdstukken wisselen elkaar af, niet altijd om en om, maar het is door een verschillende hoofdstukaanduiding duidelijk wie er aan het woord is. Bij Emine staat er een jaartal en een titel, en Bekim krijgt enkel hoofdstuknummers. Het hele boek is geschreven vanuit het ik-perspectief, waarbij dus of Emine of Bekim aan het woord is.

Emine’s verhaal is er één van een jong meisje dat trouwt met een man die ze amper kent, in een land dat kort daarna door oorlog uit elkaar wordt gescheurd. Door haar leer je een paar van de gebruiken van het land Joegoslavië kennen, en met name van de moslimbevolking waartoe Emine behoort. Halverwege het boek ben je ongeveer bij de huwelijksnacht van Emine, dus relatief gezien is er veel ruimte voor alle beschrijvingen van het huwelijk en wordt de rest van Emine’s leven in een veel hoger tempo verteld.

Het is daardoor niet altijd makkelijk om Emine als moeder van Bekim te zien, die zelf al een jongvolwassene is in ‘zijn’ hoofdstukken. Naast de moeilijke gezinssituatie waarin Bekim opgegroeid is, blijft hij voor de Finnen zijn leven lang een immigrant. Dat geeft al meer dan genoeg stof om over te praten, maar Statovci kaart ook nog eens het homofobe aan van de samenleving waarin Bekim zich bevindt. De hoofdstukken vanuit Bekim’s perspectief zijn niet altijd makkelijk te volgen. Met name door het vele gebruik van dieren als vermoedelijke metafoor. De slang als huisdier en de tegenstrijdige relatie die Bekim met het dier heeft, zijn de bron van enkele zeer ongemakkelijke scènes waarbij je als lezer niet helemaal begrijpt waarom Bekim zich gedraagt zoals hij doet.

Bekim is dan ook een erg complex personage. Hij lijkt de bizarste situaties mee te maken en gedraagt zich daarin erg onvoorspelbaar. Maar leer je hem als lezer echt kennen? Dat is een heel goede vraag. Het antwoord daarop is vermoedelijk nee. Het is daardoor moeilijk om echt met hem mee te leven, of je met hem te identificeren. Het is meer dat het personage erg intrigerend is en dat de scènes je aan het denken zetten.

Het is niet zo dat Mijn kat Joegoslavië moeilijk leesbaar is qua taal. De woordkeuze en zinsbouw van Statovci zijn zeker te behappen. Het zijn met name de dubbele lagen die je de das omdoen en de wat bizarre situaties die zich voordoen. Er zit een soberheid in de schrijfstijl van Statovci die erg mooi is en een soort rust brengt in bepaalde stukken van het boek.

Je hebt geen voorkennis van Finland of Joegoslavië nodig om dit boek te lezen. Statovci legt het allemaal op zo een manier uit dat je de geschiedenis perfect kan volgen. Het maakt je wel nieuwsgierig, dus verbaas je er niet over als je tijdens het lezen van bepaalde hoofdstukken even gaat googelen. Naar Tito bijvoorbeeld, die toch voor veel lezers vrij onbekend zal zijn. Het is zeker niet zo dat je na het lezen van Mijn kat Joegoslavië een specialist bent met betrekking tot één van Europa’s ingewikkeldste landen. Daarvoor speelt de auteur met teveel thema’s en werkt hij meer vanuit ‘kleinere’ scènes die toespitsen op persoonlijke vraagstukken. Het grote plaatje komt maar een paar keer aan bod.

Het is moeilijk om Mijn kat Joegoslavië in weinig woorden te beschrijven. Statovci zet een staaltje vakmanschap neer dat de lezer laat nadenken over cultuur, vluchtelingen en de samenleving in het geheel. Het leesplezier zal niet voor elke lezer even hoog liggen, omdat er geen echte uniformiteit te vinden is door het hele boek en omdat er een paar ongemakkelijke (wrede) scènes te vinden zijn. Het is zeker geen boek om in één ruk uit te lezen, maar meer eentje om in kleine stukjes tot je te nemen.

Recensie: Mijn kat Joegoslavië - Pajtim Statovci